Náttúrufræðingurinn - 2023, Qupperneq 25

Náttúrufræðingurinn 93 (3–4) bls. 113–124, 2023
Harald Krabbe
– frumkvöðull sníkjudýra-
rannsókna á Íslandi
1. mynd. Danski læknirinn Harald Krabbe kom til Íslands
árið 1863, einkum til að rannsaka sullaveiki af völdum
ígulbandormsins Echinococcus granulosus. – The Dan-
ish parasitologist Harald Krabbe came to Iceland in 1863,
mainly to examine the hydatid disease caused by Echin-
ococcus granulosus. Ljósm./Photo: Óþekktur/unknown.
Karl Skírnisson
Fyrir nokkrum árum vann höfundur
tímabundið á Dýrafræðisafninu í Kaup-
mannahöfn og fékk þá tækifæri til að
rannsaka sníkjudýr sem þar eru varðveitt.
Þar eru í öndvegi sýni af bandormum og
þráðormum frá danska lækninum Har-
ald Krabbe (1831–1917), brautryðjanda
sníkjudýrarannsókna á Íslandi snemma á
ferli sínum. Krabbe varð síðar einn virt-
asti og afkastamesti sníkjudýrafræðingur
samtímans. Hann starfaði svo til ein-
göngu í Kaupmannahöfn.
Fyrst á starfsævinni beindust kraft-
arnir að því að rannsaka hunda- og katta-
sníkjudýr, ekki hvað síst ígulbandorm-
inn (Echinococcus granulosus). Sá hefur
flókinn lífsferil þar sem fullorðinsstigið
lifir í hundum en lirfustigið – ígulsullur-
inn – þroskast jafnt í mönnum sem
ýmsum jórturdýrum. Harald Krabbe hóf
rannsóknir sínar í Danmörku um 1860
en kom árið 1863 til Íslands og safnaði
upplýsingum um sníkjudýr, og einkum
um sullaveikina. Hann krufði fjölda dýra
og komst meðal annars að því að 28%
hunda voru með ígulbandorminn, upp-
sprettu sullaveikinnar. Í kjölfarið hafði
Krabbe forystu um útrýmingaraðgerðir
í samvinnu við heilbrigðisyfirvöld, með
þeim einstaka árangri á heimsvísu að
ígulbandorminum var útrýmt á Íslandi.
Þar með hvarf hin illræmda sullaveiki.
Síðan er liðin hálf öld.
Fljótlega beindust athuganir Krabbe
jöfnum höndum að sníkjudýrum í
mönnum, húsdýrum og villtum dýrum,
ekki síst fuglum. Hann ritaði fjöld-
ann allan af greinum á því fræðasviði
en verður trúlega lengst minnst fyrir
nákvæmar lýsingar á áður óþekktum
tegundum bandorma. Sem dæmi um af-
köstin á því sviði telst höfundi til að Har-
ald Krabbe hafi lýst 76 tegundum fugla-
bandorma fyrir vísindin.
NÁM OG STÖRF
Harald Krabbe (1. mynd) fæddist og
ólst upp í Kaupmannahöfn og starfaði
mestan hluta ævi sinnar í Danmörku.
Hann lauk stúdentsprófi 1848, prófi í
læknisfræði 1855 og doktorsprófi 1857.
Viðfangsefni doktorsritgerðarinnar var
á sviði lífeðlisfræði og fjallaði hún um
fosfórsýru í þvagi. Meðan á doktors-
náminu stóð dvaldist hann um tíma í
Þýskalandi. Lærði hann mál þarlendra,
sem síðar gagnaðist honum vel við að
koma rannsóknarniðurstöðum sínum á
framfæri innan vísindasamfélagsins.
Að doktorsprófi loknu 1858 tók
Krabbe að kenna vefjafræði við Kon-
unglega dýralækna- og landbúnaðarhá-
skólann í Kaupmannahöfn (KVL). Hann
var fyrst aðstoðarkennari, nokkru síðar
(1880) aðalkennari og eftir 1892 pró-
fessor í líffærafræði og lífeðlisfræði.
Þeirri stöðu gegndi Krabbe þar til eft-
irlaunaaldri var náð 1902. Þrátt fyrir
kennsluskyldu á ólíkum fræðasviðum
stundaði Krabbe sníkjudýrarannsóknir
af kappi alla starfsævina. Viðfangsefnin
voru fjölbreytileg eins og fram kemur
í ritverkalista hans (sjá heimildaskrá).
Bandormarannsóknir voru þó oftast í
fyrirrúmi. Síðasta ritsmíðin leit dagsins
ljós árið 1905. Í henni tíundaði Krabbe
smittíðni landa sinna í Danmörku af
fjórum tegundum iðrabandorma.1
Á fyrstu starfsárum Krabbe við KVL
varð ráðamönnum, bæði hérlendis og í
Danmörku, tíðrætt um hina geigvæn-
lega tíðu sullaveiki á Íslandi. Fór sú um-
ræða ekki fram hjá Krabbe. Hann tók
fljótlega til við að rannsaka innyflaorma
í hundum og köttum í Kaupmannahöfn
og birti fyrstu niðurstöður sínar á því
sviði þegar árið 1862.2 Árið 1863 fékk
Krabbe síðan styrk frá danska dóms-
málaráðuneytinu, sem þá fór með flest
íslensk málefni, til rannsókna á sulla-
veikinni á Íslandi. Kom hann til landsins
með vorskipi 1863 og dvaldist hér við
athuganir sínar fram á haust. Fljótlega
birtust niðurstöður þessara athugana og
var þar gerður samanburður við stöðu
mála í Danmörku.3,4,5
113