Náttúrufræðingurinn - 2023, Qupperneq 34

Hjartaormur og flóar-
bandormurinn í hundi
Árið 1870 greinir Krabbe frá því að hafa
fundið hjartaorminn (Filaria immitis)
í hundi í Danmörku, þráðorm sem nú
er nefndur Dirofilaria immitis. Hundar
geta smitast þegar smitaðar moskítófl-
ugur stinga þá.50 Árið áður fjallaði hann
í sérstakri grein um flóarbandorminn í
hundi.44
Hringormar í selum og tannhvölum
Árið 1878 birti Krabbe lýsingar á
tveimur tegundum þráðorma51 sem til
staðar voru á Dýrafræðisafninu í Kaup-
mannahöfn (5. mynd). Önnur þeirra er
vel þekkt og heitir nú Pseudoterranova
decipiens. Hún er algeng í mörgum
selategunum, oft nefnd selormur. Upp-
haflega nefndi Krabbe hana Ascaris
decipiens. Lirfurnar, svonefndir hring-
ormar, finnast á þriðja þroskastigi (L3)
í ýmsum tegundum sjávarfiska og geta
þær lifað tímabundið í mönnum.52
Hin tegundin hafði fundist í iðrum
tannhvala og nefndi Krabbe hana Asc-
aris conocephalus. Tegundin er nú ekki
viðurkennd samkvæmt Fauna Euro-
pea,54 Líklega var Krabbe að skoða hval-
orminn (Anisakis simplex), sem Rudol-
phi hafði þegar lýst 1809.
Hrossasníkjudýr
Harald Krabbe ritaði tvær greinar um
hrossasníkjudýr. Önnur fjallaði um grein-
ingu á stóra dreyraorminum (Strongylus
equinus), sem hann nefndi Pallisade-
orminn (Sclerostoma eqvinum).54 Stóri
dreyraormurinn er meðal skæðustu
orma sem sýkja hross. Fullorðnir sjúga
þeir blóð úr þarmaveggnum en lirfu-
stigið finnst í ýmsum líffærum, meðal
annars í slagæðum í þarmahenginu, og
getur þar valdið stíflum og jafnvel blóð-
tappa.55 Í hinni samantektinni er greint
frá athugunum Krabbe á iðraormum
100 danskra hrossa sem felld voru í
tengslum við anatómíukennslu höf-
undar við dýralæknaháskólann (KVL).
Þar voru rannsakaðir bæði bandormar
og þráðormar.56
Fuglabandormar
Rannsóknir og ný þekking á lífsferli
bandorma hleypti krafti í athuganir
á bandormum í fuglum. Krabbe gekk
snemma til liðs við þá rannsakendur.
Árið 1866 ritaði hann grein um lirfustig
bandorma, en þá voru rannsóknir á lífs-
ferlum á frumstigi og þekkingin oftast
brotakennd.45 Tveimur árum síðar birti
hann grein um bandorma í trölladoðru
(Otis tarda), steppufugli sem lifir í Mið-
og Suður-Evrópu. Efniviðinn fékk hann
úr fugli sem drepist hafði í dýragarði á
Jótlandi árið 1860. Hann lýsti tegund-
inni innan nýrrar ættkvíslar sem hann
nefndi Idiogenes.57
Viðamesta grein Krabbe um fuglaband-
orma birtist 1869.29 Þar fjallar hann á 120
blaðsíðum um 123 tegundir bandorma
sem fundist höfðu við rannsóknir á 110
tegundum fugla. Alls birtast 303 penna-
teikningar af greiningareinkennum á
tíu blaðsíðum í greinarlok. Höfundur
leggur áherslu á að draga upp ná-
kvæma lögun króka á haus fullorðinna
bandorma, skoða niðurröðun þeirra
og telja fjölda mismunandi króka-
gerða. Hann lýsir einnig útliti eggja
og stærð, stökum liðum, staðsetningu
kynopa og útliti æxlunarfæra. Auk
þess sem hann safnaði sjálfur á Íslandi
(1. tafla) fékk hann sendan efnivið til
rannsókna frá kollegum sem söfnuðu
fuglabandormum í Tønder í Dan-
mörku, í Færeyjum og á Grænlandi.
Af þeim 123 tegundum sem fjallað er
um í greininni voru 59 áður óþekktar í
vísindaheiminum.
Árið 1882 birtir Krabbe aðra grein
um fuglabandorma.58 Þar segir frá
42 tegundum sem safnað var á fimm
aðskildum landsvæðum. Þarna er á
ferðinni nokkurs konar uppsóp efni-
viðar sem Krabbe fékk í hendur eftir
stóru bandormagreinina. Flestar teg-
undanna, 26 talsins, voru upprunnar
í Túrkistan, landsvæðum í Mið-Asíu
sem þá voru undir stjórn Rússakeisara.
Þeim safnaði árin 1870 og 1871 prófessor
Aleksej Fedtsjenko í Moskvu en sá lést
áður en rannsóknum á þessum efniviði
var lokið. Þar fann Harald Krabbe 10
áður óþekktar tegundir en 16 voru þegar
þekktar. Sem fyrr söfnuðu kollegar
bandormum fyrir Krabbe á ýmsum
stöðum í Danmörku, Færeyjum, Græn-
landi og í Þýskalandi. Í þessum efniviði
fundust 16 nýjar tegundir sem hann lýsti
fyrir vísindin.
7. mynd. Sníkjudýr á Dýrafræðisafninu í Kaupmannahöfn eru jöfnum höndum varðveitt í geymsluvökva eða lituð og steypt inn á smá-
sjárgler af ýmsum stærðum og gerðum. – Parasites in the collection of the Copenhagen Zoological Museum are kept fixed in jars and
vials as well as stained and mounted on different-sized microscopical slides. Ljósm./Photo: Karl Skírnisson.
Náttúrufræðingurinn
122