Milli mála - 2023, Qupperneq 16

MILLI MÁLA
16 Milli mála 15/2/2023
3.2. Flokkun mennningarbundinna orðasambanda: heimildir
og uppruni
Margir orðasambandafræðingar hafa freistað þess að flokka menn-
ingarbundin orðasambönd eftir því úr hvaða jarðvegi þau spretta og
hvaða sviði þau tilheyra: bókmenntum eða sögu, siðum eða hefðum
o.s.frv. Hér verður í stuttu máli gerð grein fyrir helstu flokkunum.
Fræðimennirnir Luque Durán og Manjón Pozas eru meðal þeirra
fyrstu á Spáni til að flokka menningarbundin orðasambönd (1998a).
Þeir skipa þeim niður í eftirfarandi fjóra flokka: (1) þau sem eiga upp-
runa sinn í Biblíunni (t.d. auga fyrir auga og tönn fyrir tönn), (2) þau sem
koma úr klassískum textum og bókmenntaverkum (t.d. finna hvar
skórinn kreppir að), (3) þau sem eiga uppruna á ákveðnu málsvæði eða
innan ákveðinna landamæra (t.d. þau sem lúta að nautaati á Spáni),
og (4) þau sem eiga uppruna í fordómum af ýmsu tagi, t.d. kynþátta-
fordómum, kvenfyrirlitningu m.m. (t.d. spyrja eins og fávís kona).
Dobrovol’skij og Piirainen (2006 og 2009) skipa menningarfyrir-
bærum sem liggja menningarbundnum orðasamböndum til grund-
vallar í eftirfarandi fimm flokka: (1) samfélagslegir þættir, (2) efnis-
legir þættir, (3) textar og tilvitnanir, (4) þættir sem falla undir yfir-
náttúruleg fyrirbæri og (5) þættir sem lúta að ýmsum menningar-
táknum. Nú skal litið nánar á flokkun þeirra.
Áður en sjónum er beint að fyrsta flokknum má geta þess að rússn-
eski fræðimaðurinn Zholobova (2015) telur að bæta megi nokkrum
atriðum í flokkun Dobrovo’skijs og Piirainen. Í fyrsta lagi leggur hún
til að fyrsti flokkurinn kallist samfélagslegir og sögulegir þættir
menningar, þ.e. að hinum sögulega þætti sé bætt hér við. Þá telur hún
nauðsynlegt að skipa tveimur liðum til viðbótar undir þetta svið: ann-
arsvegar atvinnuháttum og hinsvegar venjum og hefðum. Í þennan
flokk, sem við kjósum nú að kalla „samfélagslegir og sögulegir
þættir“, fellur að auki allt það sem lýtur að félagslegri hegðun og sam-
skiptum fólks. Dæmigerð orðasambönd í þessum flokki væru þau
sem lýsa daglegum athöfnum, t.d. a quien madruga Dios le ayuda í
spænsku og samsvarandi orðasambönd í íslensku morgunstund gefur
gull í mund og þýsku Morgenstund hat Gold im Mund.
(2) Annar flokkur vísar til efnislegra þátta menningar eins og
klæðnaðar, matar og drykkjar. Á spænsku er sagt cortar el bacalao,
MENNING, STAÐHÆTTIR OG SAGA SEM ENDURSPEGLAST Í FÖSTUM ORÐASAMBÖNDUM
Í ÍSLENSKU, SPÆNSKU OG ÞÝSKU
10.33112/millimala.15.2.2