Milli mála - 2023, Side 19

MILLI MÁLA
Milli mála 15/2/2023 19
eða vísa til dæmisagna úr kristnisögu. Orðasambönd sem rekja má
til heilagrar ritningar má finna í mörgum Evrópumálum, m.a.
íslensku, þýsku og spænsku eins og dæmin hér á eftir sanna.
Að baki orðasambandinu kasta perlum fyrir svín í merkingunni ,sóa
verðmætum í þann sem kann ekki að meta þau‘, í spænsku echar
perlas a los cerdos og þýsku Perlen vor die Säue werfen, liggja orð úr
Matteusarguðspjalli, 7. kafla, vers 6: „Gefið ekki hundum það sem
heilagt er, og kastið eigi perlum yðar fyrir svín. Þau munu troða þær
undir fótum, og þeir snúa sér við og rífa yður í sig“ (Hið íslenska
biblíufélag) sem vísa í vanhelgun þess, sem heilagt er (sjá einnig
Piirainen 2012).
Annað þekkt orðasamband er þvo hendur sínar af e-u og merkir
‚firra sig ábyrgð á e-u‘, ‚telja sig ekki bera ábyrgð á e-u‘ (ÍNO). Hér er
vísað í Biblíuna. Þar segir að þegar lýðurinn krafðist að Jesús yrði
krossfestur hafi Pílatus þvegið hendur sína í augsýn viðstaddra til að
sýna að hann ætlaði ekki að axla ábyrgð á dauða Jesú. Piirainen
(2012, 203–204) bendir á að þessi athöfn sé nefnd í lögum Móse og
komi fyrir í bæði Gamla og Nýja testamentinu. Jafnframt nefnir hún
að um forna hefð meðal Gyðinga sé að ræða. Á spænsku merkir orða-
sambandið lavarse las manos (Fundación para la Difusión de la Lengua
y Cultura Española) það sama og í íslensku. Á þýsku er sagt seine
Hände in Unschuld waschen.
Í Matteusarguðspjalli (7. kafla) er klausa um flísina í auga náung-
ans. Þar segir: „En hví sér þú flísina í auga bróður þíns, en tekur ekki
eftir bjálkanum í auga þínu?“ (Hið íslenska biblíufélag). Orðin sem
liggja að baki orðasambandinu sjá flísina í auga náungans en ekki
bjálkann í eigin auga sem fyrirfinnast víða, t.d. í spænsku: vemos la paja
en el ojo ajeno y no vemos la viga en la nuestra og þýsku: den Splitter im
fremden Auge, aber nicht den Balken im eigenen sehen. Í öllum tilvikum
er merking orðasambandsins sú að ‚sjá veikleika annarra en líta fram-
hjá eigin veikleika‘. Piirainen (2012) telur að orðasambandið sé frá
fornum tímum en nái fyrst útbreiðslu með þýðingu Biblíunnar.
Að dansa í kringum gullkálfinn ‚sækjast eftir ríkidæmi‘ ‚eftirsókn í
peninga‘ (ÍNO) er orðasamband sem á rætur í frásögninni um gull-
kálfinn í 32. kafla í 2. Mósebók. Þar segir frá því að þegar Móses kom
niður af Sínaifjalli með sáttmálann sá hann að fólkið tilbað gullkálf:
„Þegar Móse nálgaðist búðirnar og sá kálfinn og hringdansinn bloss-
ERLA ERLENDSDÓTTIR OG ODDNÝ G. SVERRISDÓTTIR