Milli mála - 2023, Side 28

MILLI MÁLA
28 Milli mála 15/2/2023
Tafla 4. Dæmi um orðasambönd úr bókmenntatextum, þjóðsögum og ævintýrum.
Íslenska Þýska Spænska
berjast við vindmyllur gegen Windmühlen
kämpfen
luchar contra los molinos
de viento
eins og fíll í postulínsbúð wie ein Elefant im
Porzellanladen
como un elefante en una
cacharrería
í myrkri eru allir kettir
gráir
bei Nacht sind alle Katzen
grau
de noche todos los gatos
son pardos
leita að nál í heystakki die Nadel im Heuhaufen
suchen
buscar una aguja en un
pajar
litli ljóti andarunginn das hässliche Entlein el patito feo
selja skinnið áður en
björninn er unninn
das Fell verteilen, bevor
der Bär erlegt ist
vender la piel del oso antes
de cazarlo
sjömílnaskór Siebenmeilenstiefeln las botas de siete leguas
skreyta sig með stolnum
fjöðrum
sich mit fremden Federn
schmücken
adornarse con plumas
ajenas
vera eins og lifandi lík wie eine lebende Leiche
aussehen
parecer un muerto viviente
4 .1 .5 . Orðasambönd úr ýmsum áttum
Í mörgum Evrópumálum fyrirfinnast svipuð orðasambönd af ýmsum
sviðum og hafa þau í mörgum tilfellum borist mál úr máli, eru svo-
kallaðar tökuþýðingar. Áður fyrr bárust orðasambönd milli mála í
þýddum textum. Með tilkomu nýrra miðla berast þau nú á dögum
mun hraðar á milli málsvæða eins og mörg nýleg orðasambönd eru
til vitnis um. Hér má nefna að í íslensku, þýsku og spænsku fá menn
grænt ljós eða ,leyfi til einhverś (ÍNO). Í þýsku er sagt jemandem grünes
Licht geben og á spænsku dar a alguien luz verde . Orðasambandið má
rekja til notkunar ljósa til að stýra umferð járnbrautarlesta á 18. öld
og síðar bílaumferð.
Annað orðasamband sem tengist nýrri tækniöld er að hlaða batt-
eríin í merkingunni ,safna kröftum og orku´ (ÍOnet) sem á þýsku er
seine Batterie (wieder) aufladen og spænsku cargar alguien las pilas (DLE).
Þetta orðasamband er rakið til Winstons Churchill sem í bréfi frá
1921 skrifaði: „and recharging your batteries“ (Piirainen 2016, 175).
Ekki er vitað neitt með vissu um uppruna orðasambandsins kald-
hæðni örlaganna ,gráglettni örlaganna‘. Það er talið koma fyrst fyrir í
textum frá 20. öld. Á þýsku er sagt die Ironie des Schicksals og á
MENNING, STAÐHÆTTIR OG SAGA SEM ENDURSPEGLAST Í FÖSTUM ORÐASAMBÖNDUM
Í ÍSLENSKU, SPÆNSKU OG ÞÝSKU
10.33112/millimala.15.2.2