Milli mála - 2023, Síða 33

MILLI MÁLA
Milli mála 15/2/2023 33
Oft verður góður hestur úr göldnum fola merkir að ‚oft rætist úr ung-
hesti‘. Þegar einhverjir eigast við, heyja keppni eða baráttu er gjarnan
sagt að menn leiði saman hesta sína (ÍNO). Vera eins og danskur hestur
merkir að ‚vera við hestaheilsu eða mjög góða heilsu‘ (ÍOnet)
Veðrið er Íslendingum allajafna hugleikið og ber yfirleitt á góma
þar sem tveir eða fleiri taka tal saman eða ræða um veður og vind, orða-
samband sem merkir að spjalla um daginn og veginn. Ekki skal
neinn undra að veðrið beri á góma þegar fólk hittist; þjóðin er háð
veðri og hér á landi er allra veðra von, þ.e. að ‚búast má við ýmiss
konar veðri og yfirleitt ekki góðu‘ (ÍNO). Mörg orðasambönd sem
tengjast veðri hafa fengið yfirfærða merkingu eins og dæmin hér að
neðan sýna. Í samræðum láta margir staðreyndir sem vind um eyru
þjóta, þ.e. láta sem þeir heyri þær ekki. Viðmælendur þeirra vita ekki
hvaðan á þá stendur veðrið, sem merkir að eitthvað ‚kemur þeim gjör-
samlega á óvart‘, en þeir gera ekki veður út af því, með öðrum orðum
‚gera ekki mikið úr því‘, eða svara út í veður og vind, ‚svara út í hött‘.
Ef einhverjum hefur orðið á í messunni og móðgað viðmælanda sinn
má biðja um gott veður, eða að friður og sátt ríki. Önnur orðasambönd
sem lúta að veðri eru láta eitthvað í veðri vaka, ‚gefa eitthvað í skyn‘,
hafa veður af einhverju, ‚berast fréttir af einhverju‘ og sækja í sig veðrið,
‚eflast, styrkjast‘. Einnig má nefna að orðasambandið fljótt skipast
veður í lofti er notað til að benda á að ‚hlutir geti breyst skyndilega og
yfirleitt til hins verra‘ (ÍNO; ÍOnet).
4 .2 .2 . Dæmi um menningarbundin orðasambönd í þýsku
Í þessum kafla verður sjónum beint að orðasamböndum sem sprottin
eru úr menningu, staðháttum og réttarfari þýska málsvæðisins.
Eftirfarandi flokkar urðu fyrir valinu: lífið á miðöldum, föst orða-
sambönd sem rekja má til annarra tungumála eða mállýskna og loks
flokkurinn matur og matarmenning.
Mikill fjöldi fastra orðasambanda á rætur sínar að rekja til daglegs
lífs, siða og venja miðalda en einnig réttarfarsins. Lífið við hirð fursta
eða konunga í köstulum miðalda, lénskipulagið, riddara- og skjald-
sveinar sem slegnir voru til riddara að ógleymdum burtreiðum
geymast í mörgum orðasamböndum. Þá gátu refsingar og pyntingar
komið við sögu. Steinreich sein ‚vera forríkur‘ vísar til þess að á mið-
ERLA ERLENDSDÓTTIR OG ODDNÝ G. SVERRISDÓTTIR