Milli mála - 2023, Side 39

MILLI MÁLA
Milli mála 15/2/2023 39
gengni‘. Orðasambandið coger el toro por los cuernos, sem merkir að
‚taka mál í sínar hendur og leysa‘, ‚leysa vandamál‘ en þýðir bókstaf-
lega að „grípa um hornin á nautinu“, er alla jafna talið eiga uppruna
í nautaati á Spáni. Piirainen (2012) nefnir að orðasambandið komi
fyrir í textum frá miðöldum og hljóti fyrir vikið að eiga sér aðrar og
eldri rætur. Correr alguien como si un toro corriese tras él merkir að
‚hlaupa sem fætur toga‘ en bókstaflega þýðir orðasambandið það að
„e-r hleypur eins og naut væri á hælum hans“ (Luque Durán og
Manjón Pozas 1998b; Torres 1996; DiLEA).
Spánn hefur lengi verið og er enn einn helsti útflytjandi ólífuolíu
í heiminum. Í aldaraðir hefur ólífuolía verið notuð í matargerð í
landinu og ólífur eru ómissandi hluti af matarmenningu lands-
manna. Einnig hefur olían nýst í krem og ýmiss konar snyrtivörur,
viðurinn í áhöld og eldivið. Ólífutré vaxa við Miðjarðarhafið og geta
orðið ævaforn. Ýmsar hefðir og hjátrú tengjast ólífutrjám á Spáni. Í
Andalúsíu, Galisíuhéraði og Kastillu er það trú manna að ólífutrjá-
grein sem hefur verið blessað yfir á pálmasunnudegi verndi heimilið
fyrir illum öndum. Á sumum stöðum í Andalúsíu telja menn að það
sé vernd í því að hafa í buxnavasa sínum grein af ólífutré sem hefur
verið blessað yfir. Einnig er víða hefð að brenna drumb af ólífutré á
vetrarsólstöðum. Ef ólífuolíu var spillt niður var það ills viti. Þá töldu
menn að alls kyns iðrakveisu væri hægt að lækna með því að drekka
mixtúru lagaða af soðnum laufblöðum af ólífutré og ólífuolíu.
Mörg orðasambönd sem lúta að ólífutrénu og afurðum þess hafa
orðið til í tímans rás. Má hér nefna nokkur dæmi: ólífuolían þykir
afbragðs góð við allskyns kvillum eins og þetta orðasamband vitnar
um: aceite de oliva, todo el mal quita ‚ólífuolía er allra meina bót‘. Viður
ólífutrésins þykir mjög þolgóður eins og hér segir: ser más duro que un
olivo „vera harðari en ólífutré“. Acudir como lechuzas al aceite merkir
bókstaflega „sækjast í olíuna eins og uglur“ og táknar ‚græðgi‘.
Distinguir el aceite del pringue merkir ‚að hafa góða dómgreind‘ en bók-
stafleg merking er að „greina á milli ólífuolíu og flots“. Í flestum
héruðum Spánar rjóða landsmenn brauð sín með ólífuolíu einkum í
suðurhluta landsins. Það sem fer vel saman er llevarse como el pan y
aceite sem merkir „að koma vel saman“ eða „eiga vel saman“ en þýðir
bókstaflega „að eiga eins vel saman og brauð og olía“. Merking orða-
sambandsins ser como el aceite y el vinagre er svipuð en bókstaflega
ERLA ERLENDSDÓTTIR OG ODDNÝ G. SVERRISDÓTTIR