Milli mála - 2023, Side 59

MILLI MÁLA
Milli mála 15/2/2023 59
3.1. Að þýða upphátt eða í hljóði
Sum bullmál er óþarfi að þýða, eins og verður vikið að í þessum
undirkafla. Hvort það er nauðsynlegt að þýða málið eða ekki veltur
fyrst og fremst á markmiði tungumálahöfundarins:
• Eiga lesendur að geta ráðið í málið og skilið það?
• Ef svarið við fyrstu spurningunni er jákvætt, hvað er það þá sem
gerir málið aðgengilegt fyrir lesendur? Hvað þarf þýðandinn að
gera til að tryggja aðgengi lesenda?
• Hvað þurfa málhafar að vita um sitt eigið tungumál til þess að
geta ráðið í bullmál?
Eins og þegar hefur verið rætt og verður aftur vikið að síðar, þá
skiptir formgerð gervimálsins miklu máli. Það sem er ekki síður
mikilvægt er hvernig málinu er miðlað til lesandans. Það getur t.d.
haft áhrif hvort málið birtist í bók sem er ætluð til að lesa upphátt
eða til að lesa í hljóði. Ef gervimálið birtist í myndasögubók, sem er
líklegra að lesendur lesi sjálfir í hljóði, þá er ekki svo mikilvægt að
hljóðkerfisleg uppbygging málsins sé einföld og aðgengileg fyrir les-
andann (sjá Morillas 2022 og heimildir sem hún vísar í). Þetta skiptir
hins vegar höfuðmáli ef gervimálið birtist í bók sem er ætlað að lesa
upphátt, ekki síst þegar á að lesa það upphátt fyrir börn. Gillian
Lathey færir rök fyrir því að hljóðkerfisleg uppbygging sé lykilatriði í
allri þýðingu bókmennta sem á að lesa upphátt og á það ekki síst við
um gervimál (2016: 93–111). Málið verður að vera lipurt og þægilegt
aflestrar enda er það að lesa upphátt eins konar flutningur, oft
óundirbúinn ef bókin er lesin í fyrsta sinn (Oittinen 2014: 39).
Sem dæmi um þýðingu sem tekur ekki sérstakt tillit til hljóð-
kerfislegrar uppbyggingar eru sýldavíska og bordúríska, tungumál
sem Hergé samdi fyrir myndasögubækurnar um Tinna, en þau eru til
í íslenskri þýðingu Lofts Guðmundssonar. Af þessum tveimur gervi-
málum er sýldavíska það sem ríkulegustu gögnin eru til um og þótt
Hergé hafi sjálfur aldrei gefið frá sér málfræðilýsingu á tungumálinu,
hefur tungumálahöfundurinn Marc Rosenfelder (e.d.) ráðið í uppruna-
málið og sett saman málheild og orðabók fyrir það. Sýldavíska á að
vera germanskt mál sem er talað í landinu Sýldavíu á Balkans-
INGUNN HREINBERG INDRIÐADÓTTIR