Milli mála - 2023, Page 212

212 Milli mála 15/2/2023
1. Tungumál í ólíkum búningi
Tungumálakennsla á Norðurlöndum dregur fram fjölbreyttar birt-
ingarmyndir af tungumálum og skyldleika þeirra á milli. Tungumálin
geta tekið á sig mynd sem móðurmál, erlent mál, annað mál, fyrsta
mál, grannmál og fleytitunga (d. transitsprog). Allt eru þetta hugtök
sem hafa breytilega merkingu sem háð er samhengi hverju sinni.
Móðurmál má skilja sem það (eða þau) tungumál sem einstaklingur
lærir fyrst (upprunaviðmið), það tungumál sem fólk samsamar sig
við eða er samsamað með (samsömunarviðmið), það tungumál sem
einstaklingur hefur mest vald á (hæfniviðmið) eða það tungumál
sem mest er notað (notkunarviðmið).
Fyrsta mál (L1) er oft hið sama og móðurmál samkvæmt upp-
runaviðmiði, en þarf ekki að vera hið sama samkvæmt samsömunar-
viðmiði. Hvort tungumál er erlent eða annað mál er spurning um
notkun í og utan skólaumhverfis. Erlent mál er yfirleitt tungumál
sem kennt er án þess að það sé hluti af málumhverfi samfélagsins.
Umdeilanlegt er hvort enska eigi að skoðast sem erlent eða annað
mál á Norðurlöndunum, þar sem hún er í raun nógu útbreidd til að
fá stöðu annars máls.
Þegar færð eru rök fyrir því að Íslendingar læri dönsku (eða
norsku/sænsku) er það gert á grunni þess að litið er á tungumálin
sem tengingu við sögulega þekkingu fyrr og nú og nútíma
samfélagsgerð sem, auk menntunargildis, veitir aðgengi að t.d.
vinnumarkaði og menntun í Skandinavíu. Í þeirri merkingu verða
skandinavísku tungumálin fleytitungur (d. transitsprog), þ.e. tungu-
mál sem auðvelda aðgengi að þjóðum og samfélögum. Íslenska og
færeyska eru vestnorræn tungumál sem líta má á sem fyrsta mál og
grannmál (frændamál), á sama hátt og skandinavísku tungumálin
danska, norska og sænska eru hvert annars grannmál. Reynt var að
greina flækjustig (d. kompleksitet) þeirra hlutverka sem tungumálin
gegna og þar með hvaða hlutverk tungumálakennslan verði að tækla.
Danska er bæði erlent mál og fleytimál á Íslandi, en er danska
erlent mál eða annað mál í Færeyjum? Þar þróast danskan frá því að
vera annað mál yfir í að verða erlent mál, og þar með líka fleytimál.
Finnland hefur tvö opinber tungumál, finnsku og sænsku. Sænska er
viðurkennd sem minnihlutamál og menntakerfið kemur til móts við
það með kennslu í tungumálinu sem móðurmáli, og/eða fyrsta máli,
NORÐURLÖND, TUNGUMÁL ÞEIRRA OG MENNING Í NÁMSGÖGNUM
10.33112/millimala.15.2.8