Mímir - 01.07.1987, Blaðsíða 30

Saussure skilgreinir táknið svo að á því séu
tvær óaðskiljanlegar hliðar. Önnur þeirra,
táknmyndin (t.d. hljóð, skrift, hreyfing) er
hljóðímynd, og þessi hljóðímynd tengist tákn-
miði eða hugtaki, sem er hin hlið táknsins.
Hugmyndin um einhvers konar vísun (re-
presentation) er sameiginleg með táknhugtök-
um þeirra Saussure og Peirce — og öðrum
táknhugtökum, sem sprottin eru af þeim. Þar
gildir að táknin standa í stað þess sem þau vísa
til (re-present), enda nefnir Peirce táknið re-
presentamen.
Merkingin býr ekki í hlutunum né heldur í
venslum (relations) þeirra, heldur er hennar að
Ieita í táknum og venslum þeirra. Við reynum
stöðugt að „ná“ merkingunni, en það eina sem
við festum hendur á eru önnur tákn þar sem
merkingin er sjálf tákn, aldrei áþreifanleg né
endanleg. Þessa óendanlegu merkingarkeðju
hafa táknfræðingar nefnt skefjalaust táknferli,
(unlimited semiosis)' og er þar aftur vísað til
Peirce:
The meaning of a representation can be
nothing but a representation. In fact, it is
nothing but the representation itself conceived
as stripped of irrelevant clothing. But this
clothing never can be completely stripped of; it
is only changed for something more diaphan-
ous. So there is an infinite regression here.
Finally, the interpretant is nothing but another
representation to which the torch of truth is
handed along; and as representation, it has its
interpretant again. Lo, another infinite series.4
Að svo stöddu verður spurningin að sjálf-
sögðu: „Hvað er þá orðið um veruleikann“? Ef
merkingin eða sannleikurinn færist alltaf til,
eins og Peirce segir, úr einni merkingarkeðju í
aðra, hvernig nálgumst við þá raunveruleik-
ann, sem við verðum að takast á við? Hver eru
tengslin á milli merkingar og veruleika? Þeirri
spurningu verður sennilega aðeins svarað með
því að hverfa ennþá lengra aftur í tímann en til
þeirra Peirce og Saussure og sýna fram á að
táknfræðin á sér lengri aðdraganda.
Deilan um almenn hugtök
Þegar á tímum forngrikkja glímdi Platon við
spurningar um eðli táknsins, síðar fylgdi
Agústínus í kjölfarið, og seinna á miðöldum
skilgreindu skólaspekingar tákn með reglunni
aliquid stat pro aliqua (eitthvað stendur fyrir
eitthvað annað). Mikil deila stóð um stöðu
hugtakanna í heiminum, eða almennt um
tengslin milli tákna og efnislegra fyrirbæra.
Svonefndir nafnhyggjumenn (nómínalistar)
voru á þeirri skoðun að hugtökin væru
einungis orð. Þau væru eins konar heilaspuni,
óhlutstæðar einingar, þó að þau gætu að vísu
haft hagnýtt gildi. Andspænis nafnhyggju-
mönnum stóðu hluthyggjumenn, sem héldu
því fram að ímynd hugtakanna væri til í raun
og veru og óháð notkun okkar og skilgreining-
um.
Þessi deila leiddi til átaka, sem að mörgu
leyti er ekki Iokið enn þann dag í dag. Kannski
er ógerlegt að skera úr um hið rétta í þessu efni,
þar sem hér er um tvær hliðar sama máls að
ræða. Sem einhvers konar málamiðlun á milli
þessa tveggja öfga stóðu hughyggjumenn,
(conceptualists), sem töldu að hugtökin ættu
sér ekki sjálfstæða tilveru, en þar sem þau væru
sköpuð í vitund manna eða Guðs væru þau
einstök, og því ekki að öllu leyti afstæð eins og
nafnhyggjumenn vildu meina.
Þegar (sumir) táknfræðingar fullyrða að tján-
ingin verði aldrei bein, heldur taki á sig krók
táknkerfanna, er það vegna þess að þeir líta á
bilið milli táknanna og hlutanna sem
eðliseigind, og þeir geta því ekki fallist á ofan-
greind sjónarmið, þó að þeim geti að sjálfsögðu
skjátlast eins og öðrum. Um er að ræða leik eða
spil, þar sem menn sveiflast fram og aftur á
milli tveggja öfga.5
Margir eru þeirrar skoðunar að franskir
táknfræðingar hneigist til nafnhyggju (einkum
A.J. Greimas), en að breskir og bandarískir
táknfræðingar hallist frekar að hluthyggju.
Þessi skoðun kemur t.d. fram hjá Robert
Scholes, sem segir á einum stað:
Saussure, as amplified by Roland Barthes and
others, has taught us to recognize an unbridge-
30