Mímir - 01.07.1987, Blaðsíða 39

leiki táknmyndarinnar ekki til einhverrar hug-
myndar um ósegjanleika (um ónefnanlegt
táknmið) heldur til hugmyndar um leik; æxlun
hinnar endalausu táknmyndar (að hætti hins
endalausa tímatals) á sviði Textans á sér ekki
stað vegna einhvers lífræns þroskaferils,né
„djúptækrar" túlkunar, heldur miklu frekar
vegna raðtengdra tilfærslna, skörunar, til-
brigða; rökvísin sem stýrir Textanum er ekki
alhliða (og reynir því ekki að skilgreina hvað
verkið „merkir") heldur nafnhverfð (metony-
mique); starfsemin sem felst í tengingu,
nálgun og innbyrðis vísunum, fellur saman við
það að táknunarorka er leyst úr læðingi (ef hún
brygðist myndi maðurinn deyja). Verkið er
(þegar best lætur) hóflega táknrænt (hinu tákn-
ræna eru þá takmörk sett, þ.e.a.s. það þrýtur);
Textinn er hins vegar táknrænn á róttœkan
hátt: skilji maður, skynji og meðtaki hið tákn-
rœna eðli verks, þá er þar um texta að rœða.
Textanum er þannig skilað aftur til tungumáls-
ins; eins og tungumálið hefur hann formgerð
en er án miðju og ólokaður (við skulum
athuga, svo svarað sé þeim fyrirlitningarfullu
og tískubundnu ásökunum á hendur formgerð-
arstefnunni, að þau þekkingarfræðilegu forrétt-
indi, sem nú er viðurkennt að tungumálið hafi,
eiga einfaldlega rætur að rekja til þeirrar stað-
reyndar að í málinu hafa menn uppgötvað
mótsagnarkennda hugmynd um formgerð:
kerfi án jaðars og miðju).
4. Textinn er margræður. Þetta þýðir ekki
aðeins að hann hafi margar merkingar, heldur
að hann uppfylli sjálft margræði merkingar-
innar: óbreytanlega (en ekki aðeins samþykkj-
anlega) margræðni. Textinn er ekki samlíf
merkingar, heidur göng hennar, yfirferð
hennar; hann hlýtur að ganga túlkanda úr
greipum, hversu frjálslyndur sem hann kann að
vera, texti kallar þess í stað á sprengingu, sán-
ingu. Margræðni textans byggist reyndar ekki á
óljósleika innihalds hans heldur á því sem við
getum kallað þrívíða margræðni táknmynd-
anna sem vefa hann (upphaflega merkti orðið
texti vefnaður). Lesanda Textans má líkja við
aðgerðarlausan huga (huga sem gefur ímynd-
unum sínum lausan tauminn): Þessi tiltölulega
tónri hugur röltir (þetta hefur komið fyrir höf-
und þessarra lína og af þeirri ástæðu hefur hann
orðið svo sterklega meðvitaður um Textann)
um hlíð; eftir dalbotninum rennur vatnsflæði
(ég nota þetta orð til að skapa vissan framand-
leika). Það sem hann skynjar er margvíslegt,
óbreytanlegt og kemur frá mismunandi og að-
skildum efnum og sviðum: birta, litir, gróður,
hiti, loft, hvel! sköll, smátíst í fuglum, barna-
raddir frá gagnstæðri hlíð, slóðir, bendingar,
klæðnaður íbúa fjær og nær. Öll þessi fyrirbæri
eru að nokkru þekkjanleg: Þau koma frá þekkt-
um lyklum, en samtvinnuð verkun þeirra er
einstök, hún myndar einstakan bakgrunn við
röltið sem ekki er hægt að endurtaka nema sem
mismun. Það sama gerist í Textanum: hann
getur aðeins verið Texti í mismun sínum (það
er ekki átt við „sérkenni“ hans); að lesa Texta
er „semelfactive“ (og það væri aðeins sjón-
hverfing að beita textavísindum sem grundvöll-
uð eru á aðleiðslu og afleiðslu: ekki er til nein
„málfræði“ textans), og þó er hann algjörlega
ofinn úr tilvitnunum, vísunum, bergmáli: Það
er menningarlegt tungumál (hvaða tungumál er
ekki menningarlegt?) fornt eða nýtt, sem iiggur
yfir hann þvers og kruss í víðfemri fjölrás. Ekki
er hægt að jafna textatengslunum sem allir
textar eru fangaðir í, þar sem þeir sjálfir eru
samtextar annarra texta, við einhvern uppruna
textans: með því að leita að „uppsprettu“,
„áhrifum" í verki er verið að fullnægja goð-
sögninni um feðrun; tilvitnanirnar sem textinn
er gerður úr eru nafnlausar, óafturkallanlegar
og þó þegar lesnar: Þær eru tilvitnanir án gæsa-
lappa. Verkið truflar enga einhyggju (fjand-
samleg heimspeki er til eins og við vitum); í
augum slíkrar heimspeki er margræðni af hinu
illa. Því er það svo að andspænis verkinu gæti
Textinn svo sannarlega gert að sínum einkunn-
arorðum svar mannsins er haldinn var illum
öndum: „Hersing heiti eg; því vér erum
margir“ (Mark 5:9). Sá margræði og djöfullegi
vefur sem skipar Textanum í andstöðu við
verkið getur haft í för með sér grundvallar
39