Mímir - 01.06.2005, Blaðsíða 22

Megasar er ekki unninn undir áhrifum frá
upphaflegu greininni heldur vinnur hann meðvitað
með hana til að miðla öðrum þankagangi, sýna hina
hliðina, andstæðu blaðagreinarinnar. „Ástandið"
birtist því á óhefðbundinn hátt í textanum,
jákvæðan.
Sjónbeinandi í kvæðinu um Mættu er enginn
vandræðagripur að öðru leyti en því að hann er
annarrar skoðunar en flestir, viðurkennir ekki
viðurkennd viðhorf valdastéttarinnar. Öllu algengari
sjónbeinendur eru þó olnbogabörnin sem Megas
notar einatt til að greina veröldina og greina frá
henni. Þá hefur heimurinn leikið grátt og fæstir vilja
kannast við þá. Sjónarmiðið er yfirleitt hversdags-
legt í augum sjónbeinanda, við sjáum neðanjarðar-
heima borgarinnar, heim undirmálsfólks sem fæst
okkar þekkja af eigin raun.
Sjónbeinendum Megasar, undirmálsmönnunum,
er sama um smáborgarana og lifnaðarhætti
þeirra sem verða þeim bara aðhlátursefni. Þeir
gera lítið úr unnendum hluta, eða ef því er að
skipta, unnendum „viðurkenndra" gæða yfir
höfuð. Utangarðsmennirnir eru oft gagnrýnir á
viðmið samfélagsins og þeir skilgreina sín eigin
norm. Viðmið og gildi jaðarhópa samfélagsins
hafa verið umfjöllunarefni félagsfræðinga og á 7.
áratugnum fór erlendis að bera á gagnrýni á þá
almennu skoðun að líferni sem samræmist ekki
,miðstéttargildum‘ samfélagsins væri bundið
einstaklingum sem væru úr lagi færðir og fámennir
hópar þannig dæmdir til jaðarlífs í samfélaginu
vegna þess að þeir væru afbrigðilegir til líkama eða
sálar.
Árið 1961 bentu David Matza og Gresham
Sykes á að það væri fáránlegt að gera ráð fyrir
að allir í samfélaginu löguðu sig að stöðlum
millistéttarinnar í hegðun og viðhorfum, og að
það næði í rauninni of skammt að gera ráð fyrir
að samfélagið væri samsett af sundurleitum
þjóðfélagshópum sem hver um sig hefði ákveðin
stúlkubarna á aldrinum 12-16 ára og jafnvel yngri sé svo
almennur orðinn og breiðist svo ört út, að ekkert heimili
frá hinum aumustu til hinna bezt settu geti talið sig öruggt
öllu lengur." Hann leggur til að allar þær konur sem stundi
vændi séu fangelsaðar og stúlkubörn þau sem lögreglan
hafi gögn um að séu á glapstigum séu flutt burt úr bænum.
Einnig leggur hann til að þau stúlkubörn 12-16 ára sem eftir
verða, séu höfð undir eftirliti.
Hinn 29. júlí 1941 skipaði dómsmálaráðherra þriggja
manna nefnd, sem átti einungis að vera á fárra vitorði,
til að rannsaka þessi mál og gera tillögur til bóta.
Nefndina skipuðu Benedikt Tómasson læknir, dr. Broddi
Jóhannesson uppeldisfræðingur og séra Sigurbjörn
Einarsson. Nefndin skilaði skýrslu síðsumars 1941 og vakti
hún mikla athygli enda drógu niðurstöður hennar ekki úr
orðum landlæknis. (Hrafn Jökulsson og Bjarni Guðmarsson
1989, bls. 158-185).
gildi í heiðri. Samfélagið skiptist þannig ekki bara
lárétt í hópa heldur skiptist hver hópur lóðrétt,
m.ö.o. grundvallarþversagnir væru í gildiskerfi
ailra þegna samfélagsins. Við hliðina á hinum
opnu og opinberu gildum samfélagsins væri gnótt
neðanjarðargilda. Eitt af þeim væri þörfin fyrir
spennu eða örvun, þörfin fyrir ný kikk. Samfélagið
reyndi að sjá fyrir stofnanavæddum skeiðum þar
sem neðanjarðargildin fengju að hafa forgang, sbr.
frí, hátíðahöld af öllum stærðargráðum og íþróttir.
Matza og Sykes segja: „Leitin að ævintýrinu,
örvuninni og spennunni er neðanjarðargildið
sem oft og einlægt lifir við hliðina á gildum
öryggis, rútínuvæðingar og hvíldar. Það er ekki
fráviksgildi í bókstaflegri merkingu heldur verður
að halda því niðri þar til viðeigandi andartak og
aðstæður rísa til að tjá það.“ Sá sem tileinkar sér
neðanjarðargildin: nautnahyggju, lítilsvirðingu á
vinnu, ofbeldishugmyndir um karlmennsku og þar
fram eftir götunum verður utangarðs vegna þess
að viðhorfin falla ekki að stöðlum millistéttarinnar.
Hegðun er aldrei hægt að skilja ef hún er einangruð
frá þvi félagslega umhverfi sem hún birtist í (Bergijót
S. Kristjánsdóttir, 2001).10 Sjónarhorn Megasar er úr
þessu félagslega umhverfi utangarðsmannsins sem
hann staðsetur í Reykjavík.
Á plötunni Fram og aftur blindgötuna er texti
sem sýnir viðhorf utangarðsmannsins til þeirra sem
ala manninn innangarðs. Textinn „enn (að minnsta
kosti)“ er dæmigerður fyrir sjónarhorn í textum
Megasar. Olnbogabarnið fær ekki aðgang að heimi
hinna stóru og hinir stóru hafa engan áhuga á að
hafa olnbogabarnið fyrir augunum. Textinn lýsir
veislu, myndin af henni er brota- og draumkennd.
Allt gerist eins og á örskotsstund, hvergi er staldrað
við og fátt hefur meira vægi en annað.
Þegar sjónbeinandi horfir inn í veisluna, á ofgnótt
munaðar fær hégóminn á sig mynd dauða í huga
hans. Honum finnst sem prúðbúnir veislugestirnir
líti út eins og lík sem mara í miðju kafi þar sem
þeir sviptast dansandi um salina í kvöldkjólunum,
ýmist nábleikum eða hrægulum. Sögumaður heyrir
ávæning af valdamakki munaðarseggjanna handan
við flostjaldið. Þar þrífst spillingin sem sögumaður
bendir á með því að gera hana að sjónarmiði sínu.
Textinn er öðrum þræði nöturlega fyndinn en miðlar
hinum þræðinum andstyggð, vísbendingu um
að heimur veislunnar sé grimmur og hættulegur.
Mælandi afhjúpar þennan heim munaðar og valda
án þess að segja neitt um hann beint. Það eru öllu
heldur sjónarhornið, sjónbeinandinn og sjónarmiðið
sem skapa ádeiluna. Sjónbeinandinn á ekki heima
þarna, hann er aðkomumaður í þessum heimi og
einmitt þess vegna getur hann séð hann eins og
hann er.
10 Bókin sem fyrirlestrarnir byggðust á fannst ekki á söfnum
hérlendis.
20