Mímir - 01.06.2005, Qupperneq 105

í vísunni er notuð hvorugkynsmynd töluorðsins
tveir, þegar um er að ræða tvo karlkyns æsi i
kvenbúningum. Útgefendum leist ekki vei á þessa
tvíræðni og notuðu orðið í kvenkyni, það var ekki
fyrr en í Edduútgáfu Hans Kuhn 1962 að orðið kom
fyrir í hvorugkyni, líkt og í frumtextanum. Spurningin
er sú af hverju Loki kýs að nota hvorugkynsformið,
hvor þeirra Þórs er kona og hvor karl? Nokkrum
erindum áður er Þór hræddur um að kallast argur ef
hann fer í kvenmannsföt, sem er ekki skrýtið með
tilliti til þess að hann er nýrændur manndómstákni
sínu, hamrinum, og nú á að klára kvengervinguna
og klæða hann í kvenmannsföt. Loki svarar ótta
Þórs án þess að minnast á ergi, aðalmálið er að
endurheimta hamarinn og óvenjulegar aðstæður
krefjast óvenjulegra úrræða. Það er greinilegt að
Þór er ekki nógu sveigjanlegur til að leika hlutverk
sem honum er ókunnugt. Loki veit það og býðst
því til að leika ambátt því að slíkur hlutverkaleikur
er honum eðlislægur og hann er tilbúinn til að
ganga alla leið og verður kvenkyns, á meðan Þór er
ótraustur í sínu hlutverki, líkt og sést á kenningum
um þá, Þór er kallaður Sifjar ver, en Loki atsnotur
ambátt. Ef Loki hefði ekki lifað sig inn í hlutverk sitt
hefði sagan endað fyrr og verr. Klaufaskapur Þórs
er kómískur en ekki ógnvekjandi, vegna þess að
Loki bjargar honum úr hverri raun .21
Getur verið að eitthvað samband sé á milli Loka
og Þórs? Hægt er að túlka það að Loki kalli sjálfan
sig ambátt Þórs að þeir eigi í einhverju sambandi.
Kannski er hann bara að bregðast við hræðslu Þórs
um að vera kallaður argur með því að bjóðast til
að vera ambátt hans og verða þar með þolandinn
í ergi, en Þór gerandi, sem virðist ekki hafa verið
eins neikvætt og vafamál hvort það var kallað ergi.
Jón Karl Helgason hefur líka bent á að Þór gæti
hafa misst manndóm sinn á tvennan hátt í upphafi
Þrymskviðu, bæði með því að tapa hamrinum og
einnig með því að vera hugsanlega rekkjunautur
Loka.22
Loki leikur aðalhlutverkið í sögunni um rán Iðunnar
og eplanna og dráp Þjassa í kjölfarið. Hann er
hreyfiaflið í sögunni og hjálpar bæði Þjassa við
ránið og ásunum að endurheimta Iðunni. í lok
sögunnar kemur svo í hans hlut að hlægja Skaði
Þjassadóttur, en það setti hún sem skilyrði fyrir
sáttunum. Til þess bindur Loki annan enda bands
við hreðjar sér, en hinn endann við skegg geitar,
og svo togast þau á og skrækja bæði og að lokum
lætur Loki sig falla á hné Skaði og þá hlær hún.23
21 Rieger 1975, 7-9.
22 Jón Karl Helgason 2002, bls. 160-161. Nánari útlistun á
þessari hugmynd er í kaflanum um Þór.
23 Snorri Sturluson 1949, bls. 100.
Turville-Þetre álítur að sagan um tog Loka og
geitarinnar hljóti að vera gömul, því Snorri notar
nú glataða heimild, sem er samsvarandi frásögn
Haustlangar á ráni Iðunnar, drápi Þjassa og
makavali Skaði og virðist ekki bregða út frá henni
og því ólíklegt að hann hafi bætt þessu við. Auk
þess sé frásögnin flókin og frumstæð og varia lík
neinu sem Snorri myndi spinna við söguna.24
John Lindow hefur skoðað þessa sögu og reynt
að finna hliðstæður við hana. Við fyrstu sýn er
mikil samsvörun milli þessarar hegðunar Loka
og alþjóðlegra sagna um biðil sem þarf að láta
kóngsdótturina hlæja til þess að mega giftast
henni. Þar kemur þó upp vandamál, því Loki er ekki
biðill, það hlutverk er fremur í höndum Skaði. Auk
þess límast oft margir saman i ævintýrunum og
lenda í kostulegri skrúðgöngu (svo sem í ævintýrinu
um gylltu gæsina) en hér eru bara tveir aðilar, Loki
og geitin, sem eru festir saman „kóngsdótturinni"
til skemmtunar og það minnir frekar á refsingar
fyrir framhjáhald, þar sem eiginkona ótrús
eiginmanns teymdi hann um götur bæjarins með
því að halda í lim hans. Lindow gerir ráð fyrir því
að geitin sé kvenkyns25 og þar með bindur Loki
karlmennskutákn sitt í skegg kvendýrs og þar sem
skegg er venjulega karlmennskutákn er kyngervi
geitarinnar á reiki og þar með kyngervi Loka. Er
eitthvað að marka karlmennskutákn hans, ef ekkert
er að marka karlmennskutákn geitarinnar? Hvorugt
bregst við sársaukanum á karlmannlegan hátt og
skrækja þau bæði.26
Óðinn
í fyrsta hluta Heimskringlu Snorra Sturlusonar,
Ynglinga sögu, er tilurð Ása skýrð á svipaðan hátt
og í Snorra-Eddu. Óðinn er mikilhæfur og virtur
höfðingi sem ýmislegt kann fyrir sér í göldrum og
sjónhverfingum og hefur með því öðlast guðlega
virðingu meðal manna sinna. Þegar eiginleikum
Óðins er lýst í Ynglinga sögu, er hann sagður
fjölkunnugur og hafa öðlast visku sína frá höfði
Mímis sem hann bar með sér og með því að vekja
upp dauða og temja hrafna til að afla sér frétta.
Hann bjó til rúnir og galdraljóð og áður en hann dó
kenndi hann blótgoðum sínum listirnar.27
Þetta stangast að nokkru leyti á við hvernig Óðni
er lýst í Snorra-Eddu, þar er hann faðir allra goða,
alvitur og ræður öllu.28 Hann er skapari heimsins og
24 Turville-Petre bls. 134.
25 í Snorra Eddu er geitin ekkí kyngerð, en talað um dýrið í
kvenkyni enda er orðið geit kvenkynsorð.
26 Lindow 1992, bls. 132-135.
27 islenzk tornrit XXVI 1979, bls. 18-20.
28 Snorri Sturluson 1949, bls. 35-36.
103