Mímir - 01.06.2005, Side 112

Ástandið er svipað í Miðgarði. Kristnin hefur
sótt fram norður eftir Evrópu. Dauðasveitir
kristinna herkonunga fara með eldi og ofbeldi yfir
Norðurlönd eða hafa þegar gert það. Norðmenn
streitast á móti meðan stætt er, drepa m.a. af
sér kristniboðskóngana tvo en það dugir ekki
til. Svíar þráast enn lengur við. íslendingar eru á
barmi borgarastyrjaldar, erlendri innrás er hótað
og efnilegustu menn landsins eru teknir í gíslingu
í Noregi af kristnum vígasveitum (ef marka má
íslendingabók og Kristnisögu).
Hvort íslendingar hafi þegar keypt sig undan þeim
örlögum með uppgjöf þegar kvæðin eru samin,
og hvort þau eru samin á íslandi eða í Noregi,
skiptir ekki öllu máli varðandi þá túikun sem hér er
til umfjöllunar því það er nálægðin við hina miklu
þjóðfélagsbyltingu sem er forsenda þess að hægt
sé að lesa úr kvæðunum merkingarauka undir
yfirborðinu.
Loki sem Kristur
Ekki verður séð á heimildum að í heiðni hafi verið
bannað að tigna guði annarra siða. Hugsanlega eru
ætt Vana í Ásgarði og minningar um Vanastríðin
menjar um farsæia lausn trúarbragðaátaka í grárri
forneskju. í Landnámu segir frá landnámi kristinna
manna, manna sem ekki vildu blóta og loks voru
þeir sem hétu á bæði Krist og Þór þar á meðal.
Meginþorri landnámsmanna var þó heiðinn.
Ekki verður þess vart að þetta hafi þótt nokkurt
tiltökumál í hinu nýja samfélagi. Helst er til þess
að taka að Ingólfur Arnarson kenndi gæfuleysi
Hjörleifs, fóstbróður síns, því að sá vildi ekki bióta.
Þetta getur jafnvel bent til þess að trúleysi hafi þótt
alvarlegri löstur en kristni á landnámsöld.
Því má álykta að áður en tilraunir til
þjóðfélagsbyltingar með vopnuðu kristniboði
hófust á Norðurlöndum hafi verulegt umburðarlyndi
verið við lýði í trúmálum. Lönd heiðinna manna og
kristinna hafa um aldir, jafnvel í allt að sjöhundruð
ár, legið saman. Enginn vafi leikur á að hvorir
tveggja hafa þegið margvíslegar hugmyndir og
siðvenjur af hinum án þess þó að siðirnir hafi
breyst við það í neinum aðalatriðum. Líkindi með
krossi Krists og hamri Þórs gætu þannig bent
tii trúarbragðasamsláttar. (Þar ber þó einnig að
hafa í huga að krossmarkið er afar almennt tákn.)
Jólahátíðin algerlega óþekkt í frumkristni en tekin
upp að heiðinni fyrirmynd og aðlöguð kristnum
giidum.
Á yfirborðinu eru talsverð líkindi með Kristi og
Baldri. Þeir hafa báðir verið kenndir við hvíta litinn
og hafa báðir dáið. En ef betur er að gáð sleppir
líkindunum einmitt þar.
Baldur er hvítur vegna þess hve Ijós hann er
yfirlitum en Kristur var kenndur þeim lit af allt öðrum
ástæðum. Ólíklegt er að hann hafi verið Ijóshærður.
Þótt báðir hafi dáið verður ekki sagt að báðir séu
dauðir. Það myndu kristnir menn seint sætta sig
við enda er sigur Krists á dauðanum í upprisunni
og guðdómlegur máttur hans á himnum lykilatriði í
kristinni trú. Baldur er hins vegar áhrifalaus eins og
hver annar framliðinn maður í ríki Heljar þótt hans
bíði uppreisn eftir ragnarök. En í samtímanum er
hann algerlega magnþrota og tilgangslaust að blóta
hann.
í lifanda lífi var Baldur hvers manns hugljúfi og
segir Snorri að hann lofi ailir. Kristur var hins vegar
afar umdeildur meðan hann bjó á meðal manna.
Hann eignaðist fjölda óvildarmanna og kostaði það
hann að lokum lífið, a.m.k. jarðlífið. En allir dómar
hans héldu og halda, enda dæmir hann lifendur og
dauða. Því er ekki að heilsa hjá Baldri. Samkvæmt
Gylfaginningu Snorra er sú „náttúra á honum að
engir mega haldast dómar hans“.
Hitt er aftur miklu nærtækara að hafi Kristur
laumast inn í Ásgarð þá búist hann þar sem Loki.
Því hefur þó ekki verið velt upp áður enda eru
fræðimenn síðari alda á þessu sviði allir kristnir eða
að minnsta kosti mótaðir af kristnum gildum. Fyrir
þeim er sú hugsun fráleit að þessi illa og jafnvel
djöfullega vættur geti verið hinn miskunnsami
Kristur.
[ huga þeirra manna sem fyrr er lýst, og horfðu upp
á heimsmynd sína að hruni komna eða hrunda, er
sú líking hins vegar ágætlega við hæfi. Fjölmörg
líkindi má tína til með Loka og Kristi.
í fyrsta lagi iýsir Snorri Loka sem „fríðum og fögrum
sýnum" en getur þess ekki að hann sé tiltakanlega
Ijós. Þótt útliti Krists sé ekki lýst í guðspjöllunum þá
kemur þetta heim við hugmyndir kristinna manna á
öllum tímum um útlit frelsara síns.
í öðru lagi var Loki vinur Óðins í öndverðu,
fóstbróðir meira að segja. Hann minnir Óðin sjálfur
á þessa staðreynd i 9. vísu Lokasennu:
Mantu þat, Óðinn!
er við í árdaga
blendom blóði saman:
öivi bergja
leztu eigi mundo,
nema okr væri báðom borit?
Þetta kemur ágætlega heim við hin frjálslyndu
110