Mímir - 01.06.2005, Page 113

samskipti á landsnámsöld sem fyrr er lýst og
gagnkvæm hugmyndaskipti fyrr á öldum.
í þriðja lagi bendir nafn Loka til þess að hann
beri með sér endalok heiðninnar. Það er Kristur
sjálfur sem markar þau lok. Þessi hugmynd er
reyndar ekki ný af nálinni og hefur verið andmælt
með því að nafnið sé ævafornt, jafnvel frá þeim
tíma þegar Loki var hugsanlega ekki tengdur
ragnarökum sérstaklega. Slíkar vangaveltur eru þó
hreinar getgátur og enn hafa ekki komið fram betri
skýringar á nafninu.
Anders Bæksted segir frá tilraunum til að tengja
nafn Loka norræna orðinu ‘logi’ en segir að
málsifjar styðji það ekki.7 Sömuleiðis eru hugmyndir
um orðsifjar við orðin ‘lupus’ (úlfur) og ‘locke’
(könguló) tæplega á rökum orðsifjafræði reistar.
Líking við dýr er auk þess hæpin. Ólafur Briem
bendir á hvernig sumar dýrategundir voru helgaðar
einhverjum ákveðnum guði: „Freyr átti svín og
hesta, Þór hafra, Óðinn hrafna o.s.frv."8 Þetta er í
mótsögn við það að goðin geti sjálf verið dýr eða
fulltrúar þeirra.
í 51. vísu Völuspár segir frá upphafi ragnaraka.
Hér er spásögn völunnar nýlega hafin. Vísan lýsir
atburðum sem gerast skömmu eftir það sem völvan
sér í rauntíma í lokaerindinu sem fyrr er vitnað í: Hér
stendur sjálfur Jórsalakóngurinn í stafni Naglfars
við upphaf endalokanna og rís vendilega undir hinu
norræna nafni sínu.
Kjóll ferr austan,
koma muno múspellz
um lög lýðr,
enn loki stýrir.
Ennfremur má benda á að Loki er einnig kallaður
Loftr, og minnir það á að Kristur byggir himnaríki.
í fjórða lagi endurspegla hamskipti Loka frá því
að vera vinur goðanna og einn af þeim til þess að
gerast verstur fjenda þá spennu sem upp er komin
á kristniboðstímanum. Hin orðhvassa Lokasenna
leggur Loka/Kristi í munn þau hnjóðsyrði sem
kristniboðarnir höfðu á hraðbergi gegn heiðnu
goðunum og tengja Krist og Loka þannig saman,
ekki síst þegar hann ræðst að sjáfum Óðni í 22.
vísu:
7 Bæksted 1976, bls. 174.
8 Ólafur Briem 1945, bls. 126.
Þegi þu, Óðinn!
þú kunnir aldregi
deila víg með verom;
opt þú gaft þeim,
er þú gefa skyldira,
enom slævorom sigr.
í fimmta lagi er Kristur kallaður „meyjar sonr“ í
kenningum. Aldrei er rætt um föður hans á þessum
tímum enda var hann þá sjálfur guðinn í strangri
eingyðistrú. Loki er einnig kenndur við móður sína,
hina ágætu ásynju Laufeyju. Aftur á móti er föður
hans, jötunsins Fárbauta, hvergi getið nema hjá
Snorra. Hann virðist ekki hafa gegnt neinu hlutverki
fremur en faðir Krists á trúskiptatímanum.
I sjötta lagi er Loki svo máttugur að jörðin nötrar
undir honum þegar hann kippist við undan eitri
ormsins þar sem hann situr bundinn í helli sínum.
Þótt ýmsar illar vættir séu rammar að afli er engin
þeirra svo máttug að sjálf náttúran verði undan
að láta. Hins vegar hefur Kristur slíkan mátt, hann
stöðvar vindinn með því einu að hasta á hann.
Og loks í sjöunda lagi er vert að líta á prósatextann
á eftir Lokasennu en hann er óaðskiljanlegur hluti
kvæðisins (prósimetrum). Enn eptir þetta falz Loki í
Fránangrs forsi í lax líki, þar tóko æsir hann.
Segja má að Loki hafi komið upp um hið rétta
sjálf sitt, þegar hann reyndi að felast sem fiskur.
Fiskurinn hefur alla tíð, ásamt krossinum og
lambinu verið vel þekkt Kriststákn og það hefur
mönnum verið fullljóst á miðöldum.
Hinn ríki að regindómi
Þá kemr hinn riki
at regindómi
öflugr ofan,
sá er öllu ræðr.
Þessi næstsíðasta vísa Völuspár er aðeins varðveitt
í Hauksbók. Efni hennar og varðveisla hafa vakið
ýmsar spurningar um uppruna og skírskotun til
kristindóms. Hér heitir Kristur ekki lengur Loki
enda er hlutverk hans nú allt annað og jákvæðara
en í átökunum sem um garð eru gengin.
í Ijósi þeirrar túlkunar sem hér hefur verið færð
fram er unnt að sjá stöðu vísunnar í nýju Ijósi.
Þótt höfundurinn sé heiðinn og líki kristnitöku við
ógurlegar hamfarir þá leyfir hann sér samt að vera
bjartsýnn undir lokin. Sú afstaða er dæmigerð fyrir
fsiendinga sem sáu tilgangsleysi þess að berjast
móti straumnum en reyndu þess í stað að gera eins
gott úr aðstæðum og unnt var. Sama viðhorf kemur
fram hjá Hallfreði vandræðaskáldi. Hann lét sér
111