Mímir - 01.06.2005, Blaðsíða 135

málkerfi. Allur gangur hefur verið á því hvort
farið sé eftir þessum lögum. Oft leita fulltrúar
sveitarfélaga ráðgjafar hjá Örnefnanefnd til að
kanna hvort eitthvert fyrirtækisnafn sé ásættanlegt
ef einhver vafi leikur á um ágæti þess. Stundum
hefur stofnendum fyrirtækja verið bent á að tala
við Örnefnanefnd, sem hefur leitt til þess að á
endanum breyta þeir áður ákveðnu nafni. En ekkert
í lögunum bannar verslunum að heita ákveðnum
nöfnum og þess vegna hafa margir nýtt sér það.
Til dæmis rak fyrirtækið Veitingahúsið Álfabakki 8
skemmtistað sem hét Broadway. Annað fyrirtæki
var skráð með nafnið Reisn en verslun þess hét Top
Class.
Árið 1982 var enn reynt að koma í veg fyrir erlend
áhrif á fyrirtækjanöfnum en þá var sú breyting gerð
á lögum um verslanaskrár, firmu og prókúruumboð
að fyrirtæki og atvinnustarfsemi þess skyldu heita
nöfnum sem samrýmast íslensku málkerfi. Þrátt
fyrir þessa breytingu héldu menn áfram að fara í
kringum lögin og opnuðu verslanir með erlendum
heitum. Mörgum hefur eflaust blöskrað þessar
nafngiftir. Til dæmis skrifar Þórhallur Vilmundarson:
„Það er heldur ömurleg sjón, sem blasir
við vegfarendum um Laugaveg og aðrar
verzlunargötur höfuðborgarinnar: Bonny,
High Voltage, Winny’s, Chick King, American
Style eru örfá sýnishorn. Höfuðborg íslands
er á góðri leið að verða að þessu leyti eins og
smáborg í miðríkjum Bandaríkjanna." (Þórhallur
Vilmundarson 1987, bls. 111-112).
Þórhallur nefnir nokkur dæmi um erlend
fyrirtækjanöfn. í Hafnarfirði var t.d. opnaður
veitingastaður sem heitir Gafl-inn. Nafnið er
augljós orðaleikur, -inn er bæði notað sem greinir
og einnig sem tilvísun í enska nafnorðið inn, sem
þýðir veitingastaður. Síðar hafa komið fram nöfnin
Hver-inn, Hér-inn, Hár-inn, Dan-lnn, Hellir-inn,
Mart-lnn, Stöð-inn og Pólís-inn. Annað dæmi
um orðaleik af svipuðum toga er endingin -co/-
kó. Fyrirtækjaeigendur í Kópavogi hafa verið
duglegastir við að nota þessa endingu á íslandi.
Auk þess að vera stytting á orðinu company, getur
þetta einnig verið stytting á örnefninu Kópavogur.
Dæmi um þetta eru Byko, Bónkó, Bílkó, Málkó,
Árkó, Bekkó, Brimco og Effco.
Sífellt verður erfiðara að framfylgja áðurnefndum
lögum og nú virðist vera svo komið að yfirvöld
skeyti engu um hvort lögin séu brotin. Eftir því
sem verslanir frá erlendum verslanakeðjum verða
algengari verður framfylgd laganna enn erfiðari,
vegna þess að keðjurnar setja skilyrði fyrir því að
skilti með erlendum nöfnum séu sett upp. Lengi
vel var sú regla gildandi, að öll íslensk fyrirtæki
þyrftu að vera skráð með íslensku heiti. í viðtali
í Morgunblaðinu, segir Benedikt Þórðarson,
lögfræðingur Fyrirtækjaskrár Hagstofu íslands, að
með nýjum hlutafélaga- og einkahlutafélagalögum,
sem sett voru árið 1995, sé beinlínis gert ráð
fyrir því „að íslensk útibú erlendra fyrirtækja beri
nafn erlenda fyrirtækisins að því viðbættu að
tekið sé fram að um útibú á íslandi sé að ræða“
(,Morgunblaðiö 14. janúar 2001).
í sömu grein í Morgunblaðinu eru nefnd nokkur
dæmi um það hvernig fyrirtæki hafa farið fram hjá
lögunum með því að skrá sig með íslensku nafni,
en nota svo alþjóðlegt, erlent heiti á starfsemi sína.
Fyrirtækið Miklatorg rekurt.d. verslunina Ikea,
íslensk pizza rekur veitingastaðinn Pizza Hut, Lyst
ehf. rekur veitingastaðinn McDonalds, ís-rokk hf.
rekur veitingastaðinn Hard Rock Café og Regn hf.
rekur verslunina Monsoon.
í dag þykir sjálfsagt að fyrirtæki haldi úti
heimasíðum. í heimasíðunöfnum er ekki hægt
að nota íslenska bókstafi og þess vegna hefur
verið rætt um að fyrirtæki forðist að nota íslenska
bókstafi í nöfnum sínum. Þó má gera ráð fyrir því að
þetta breytist í framtíðinni, a.m.k. ef eitthvað er að
marka frétt sem birtist á Fréttavef Morgunblaðsins
22. ágúst 2001. í fréttinni segir að íslenskir stafir og
íslenskar rúnir verði á meðal þeirra leturgerða sem
boðið verður upp á í heimasíðunöfnum í framtíðinni.
En á meðan aðeins er hægt að nota stafi úr enska
stafrófinu verða íslensk fyrirtæki að láta sér það
nægja. Fyrirtæki hafa oft gripið til þess að hafa nöfn
heimasíðna sinna á ensku til að forðast að nota
enska stafi í stað íslenskra, t.d. ae í stað æ, th í stað
þ og svo framvegis. Dæmi um slíkt kom upp þegar
fyrirtækið Strætó bs. var nýstofnað. Nafnið straeto
kemur frekar illa út og þess vegna heitir heimasíða
fyrirtækisins bus.is. Einhverjir gætu haldið að
bus væri tilvísun í enskt nafnorð, sem þýðir
’strætisvagn’, en það er rangt. Bus er skammstöfun
á byggðasamlag um samgöngur og það er tilviljun
að skammstöfunin skuli vera sú sama og enska
nafnorðið fyrir strætisvagn.
3. Fyrri rannsóknir
Eins og áður hefur komið fram er saga íslenskra
fyrirtækjanafna nær alveg óskráð. Áður hefur verið
minnst á grein Þórhalls Vilmundarsonar um íslensk
fyrirtækjanöfn. Hér á eftir verður fjallað um efni
og vinnsluaðferðir tveggja íslenskra rannsókna á
íslenskum fyrirtækjanöfnum, sem eru námsritgerðir
til B.A prófs. Sú eldri er frá árinu 1996 en sú yngri
frá árinu 2001.
Eldri ritgerðin, frá 1996 fjallar um þróun nafna á
fataverslunum á 20. öld, höfundur hennar er Atli
Freyr Sveinsson. í upphafi ritgerðarinnar setur
hann fram þá tilgátu að verslananöfn hafi styst
og að ensk/amerísk áhrif fari vaxandi. Aðferðin
133