Goðasteinn - 01.09.1998, Page 18

Goðasteinn 1998
(642).“ Hann er í raun hetja 13. aldar
sem þarf að þola miskunnarlausan yfir-
gang brennumanna, valdasjúkra of-
beldismanna — og lifir af. En hann er
umsvifalaust sviptur þeim titli er hann
hefst sjálfur handa við að hefna þessara
verka.
Allt er þegar þrennt er
Þessi samanburður byggir að miklu
leyti á siðferðilegu mati á atferli þess-
ara sögupersóna. Margir fræðimenn
hafa þá tilhneigingu að túlka siðferði
þessara sagna sem annað hvort heiðið
eða kristið. Þannig hefur komið fram
sú hugmynd að Njálsbrenna hafi það
hlutverk að hreinsa menn Njáls af
syndinni sem drýgð var er Höskuldur
Hvítanesgoði var veginn og er Flosi
Þórðarson þá verkfæri guðlegrar refs-
ingar. Atburðir íslendinga sögu verða á
kristnum tíma en ekki er hægt að sjá að
á Sturlungaöld hafi mikið lillit verið
tekið til kristilegrar fyrirgefningar og
náungakærleiks.
Hægt er að lesa vissan sigur út úr
frásögninni af Njálsbrennu en Flugu-
mýrarbrenna er enginn sigur fyrir einn
eða neinn. Hin brenndu lík sem finnast
í brunarústunum sýna fram á þann
gífurlega mun sem er á sögunum. Fík-
amar Njáls og Bergþóru eru báðir
óbrunnir og ásjóna Njáls er björt eins
og um helgan mann sé að ræða. En
búkur Isleifs Gissurarsonar er steiktur
og einungis finnast brjóstin af Gróu.
Gissur bregst hetjulega við en samt
stekkur haglkorn úr andliti hans. En
hann kveinkar sér ekki og sver sig þar
með í ætt hetja íslendingasagna og tjáir
sig síðan tilfinningalega í vísu. Af því
leiðir að erfitt er að ákveða hvort at-
hafnir Gissurar eigi rætur að rekja til
heiðinna eða kristinna hugsjóna.
í stuttu máli sagt eru báðar sögurnar
mjög blandaðar hugmyndafræðilega.
Um Njálu hefur því verið haldið fram
að erfitt sé að grundvalla túlkun sög-
unnar á siðferði yfirleitt; sjónarmið
höfundarins séu hvorki sérstaklega
kristins né siðferðilegs eðlis. Höfundur
getur horft furðulega hleypidómalaust
á menn og gerðir þeirra frá ýmsum
hliðum og afstaða hans er óháð því
hvort menn séu kristnir eða heiðnir.
Mörður Valgarðsson er sá níðingur sem
leiðir til brennunnar sjálfrar en er krist-
inn þrátt fyrir það, Njáll er einnig jafn
„góður“ á heiðnum og kristnum tíma.
En hvað er þá siðferði? I sem ein-
földustu máli má e.t.v. segja að siðferði
sé þær reglur sem hvert samfélag bygg-
ir á. Þær reglur verða jafnframt að
tryggja frið og jafnvægi samfélagsins.
Siðferði felur þar með í sér það viðhorf
sem menn ganga út frá í lífinu og þær
hugmyndir sem menn gefa sér um þetta
tilverustig.
Afstaða höfundar Njálu og persón-
anna er af sumum lýst sem trú á ein-
hver óbilgjörn örlög og þessi afstaða er
ekki bundin við ákveðna kennisetningu
— siðferði þarf ekki að vera háð
ákveðinni trú. Hið saina virðist eiga við
íslendinga sögu. I undirstöðuatriðum á
sér stað niðurbrot siðferðis á Sturlunga-
öld eins og Sturla Þórðarson lýsir
henni. Þrá samfélagsins eftir friði á
-16-