Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 2020, Side 102

101
Um sannfræði Hrafnkelssögu
Um það hefur verið deilt, hvort sagan eða
Landnáma fari hér með réttara mál, þar sem
ber á milli. Finnur Jónsson og Guðbrandur
Vigfússon töldu báðir, að sagan hefði réttara
fyrir sér. Aftur á móti telur Sigurður það ekki
efamál, treysta eigi frekar frásögn Landnámu
þar sem hún sé skrifuð hálfri annarri öld fyrr.
Er því rétt að taka þetta til nánari skoðunar.
Ef ég væri spurður að því hvor frásögnin mér
þætti trúverðugri myndi ég hiklaust segja það
vera Hrafnkelssögu og skal það nú rökstutt.
Það verður að teljast mjög ósennilegt að
Hrafnkell hafi sofnað í Skriðdal einmitt á
þeirri stundu sem skriðan var að falla eins og
Landnáma segir. Hún gefur heldur enga skýr-
ingu á því á hvaða ferðlagi hann var. Máske
hefur hann þá verið á leið til Hrafnkelsdals.
Skýringu vantar á því, að göltur og griðungur
í hans eigu urðu endilega undir skriðunni.
Auðséð er að hér er um að ræða svo ónákvæma
frásögn að nær óhugsandi er að hún fái staðizt,
ekki sízt þegar völ er á annarri betri.
Skýringin er að mínum dómi þessi. Hvað
sem aldri elztu gerða Landnámabókar við-
kemur er þó það eitt vízt, að hvorki elzta
Landnáma eða afrit hennar hafa verið skrifuð
á Austurlandi, enda bera aðrar frásagnir úr
þeim fjórðungi því ótvírætt vitni.
Sá sem skrifaði Landnámu eða kaflann um
Hrafnkel hefur því að líkindum haft óljósar
fregnir af þeim landnámsmanni, en heyrt
að hann hefði numið Hrafnkelsdal. Af þeim
sökum hefur hann sleppt öllum frásögnum
af Hallfreði eða vitað að hann var ekki land-
námsmaður í Tungu en slengir þeim saman
í eitt og gerir úr landnámsmanninn Hrafn-
kel Hrafnsson, eða með öðrum orðum, tveir
ættliðir eru gerðir að einum. Óljósar fregnir
hefur hann haft af skriðufallinu, enda þótt það
komi málinu að öðru leyti ekki við nema hvað
Hrafnkell hélt lífi.
En þá er komið að bústað Hrafnkels í
dalnum, sem Landnáma nefnir Steinröðarstaði
en sagan Aðalból. Hér ber mikið á milli og
telur Sigurður það mæla ótvírætt með Land-
námu, að Brandkrossa þáttur hafi einnig þetta
nafn. Það kann þó ekki að koma á óvart þegar
haft er í huga að þátturinn styðzt greinilega
við Landnámu þarna. Nú er það vitað mál að
nafnið Steinröðarstaðir hefur hvergi varðveizt,
hvorki í Hrafnkelsdal né annarsstaðar. Enda
þótt flest örnefni er varða Hrafnkelssögu séu
annars kunn. Sannanlegt er að þetta nafn, sem
bæjarheiti hefur aldrei verið til og felst það
reyndar í nafninu sjálfu. Þetta virðist eiga að
vera mannsnafn, Steinröður, sem Sigurður
segir að vísu að sé óskiljanlegur tilbúningur.
Hann fullyrðir að Hrafnkell Hrafnsson hafi
búið á Steinröðarstöðum í Hrafnkelsdal.
Fullvíst er að hvergi er getið um mann sem
hét Steinröður, en skýringin er e.t.v. ekki svo
langt undan. Höfundur Landnámu gat hafa
haft óljósar fregnir af Hallfreði, enda þótt
hann geti hans ekki, eða héldi að þar væri átt
við Hrafnkel son hans og e.t.v. vitað um dvöl
hans á Hallfreðarstöðum.
Til að koma þessu heim og saman við
einn mann flytur hann Hallfreðarstaði upp
í Hrafnkelsdal og setur þar höfuðból Hrafn-
kels, enda að líkingum verið ókunnugur þar.
Hvort hann hefur breytt Hallfreðarstöðum í
Steinröðarstaði skal ósagt látið en líklega er
þar um að ræða mislestur eða misskilning
einhvers skrásetjara. Nöfnin eru að ýmsu leyti
lík: Hallfröður – Steinröður, seinni hlutinn er
a.m.k. sá sami (sbr. Finnur Jónsson).
Annað örnefni sem Sigurður telur vera
uppspuna er Hallfreðargata sem að sjálfu leiðir
sé fylgt texta Landnámu sem telur Hrafnkel
Hrafnsson.
Um þetta örnefni ritaði Sigurður Gunnars-
son á Hallormsstað í Safn til sögu Íslands.
Hann segir svo: ,,Það er enn í munnmælum
að sá vegur hafi legið inn af bænum á Hall-
freðarstöðum, upp dalverpi, sem er inn og upp
af bænum í Lágheiði, síðan inn með öllum
Miðheiðarhálsi á miðri Fljótsdalsheiði til
Aðalbóls, enda er það þurr og góður vegur.