Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 2020, Page 134

133
„Sér hún hátt og vítt um veg“ - hinsta hvíla konu frá 10. öld á Vestdalsheiði.
Perlufundurinn við Vestdalsvatn árið 2004,
þ.e. fundur „fjallkonunnar“, var þá – og er
enn þegar þetta er ritað – stærsti perlufundur
landsins í fornleifafræðilegu samhengi. Við
umfjöllun á perlum „fjallkonunnar“ reyndist
greining Elínar Óskar forsenda þess að yfirsýn
fékkst yfir gerðfræði perla fjallkonunnar og
komast nær skilningi á því hvaða merkingu
perlur höfðu í samfélagi víkingaaldar. Í II.
hluta ritgerðar Elínar Óskar er fornleifafund-
inum við Vestdalsvatn gefið númerið SM–611,
afrétt, í Seyðisfjarðarkaupstað. Þar var hverri
perlu gefið númer, upplýsingar skráðar um
fundaraðstæður og hún flokkuð í gerð út frá
Callmer (Elín Ósk Hreiðarsdóttir, 2005a, bls.
9; 2005b, bls. 111-117).
Perlur „fjallkonunnar“ eru af eftirfarandi
gerð A, B, E, F, G, J, Q, S, T og ein er úr rafi
(Elín Ósk Hreiðarsdóttir, 2005a og b). Á mynd
28 má sjá hluta perlanna á uppgraftarstað og
á mynd 29 má sjá allar perlurnar. Eins og sjá
má á mynd 29 eru perlurnar af mismunandi
stærð og litum og í sumum boxunum eru tugir
perlna af hverri gerð.
Perlur „fjallkonunnar“ eru nú, eins og
áður hefur komið fram, 526 talsins þegar
brot hafa verið sameinuð (Elín Ósk, 2018).
Þegar MA ritgerð hennar kom út höfðu 493
perlur fundist (Elín Ósk Hreiðarsdóttir, 2005a,
bls. 107) en næstu árin fundust fleiri perlur á
uppgraftarstað.
Perlur „fjallkonunnar“ af A–gerð er
glerperlur í ljósgráum, ljósgrænum ljós-
grágrænum, grænum lit. Stærðin á þessum
perlum er frá 0,6 cm til 1,6 cm að lengd.
Margar af perlunum eru snúnar og sporöskju-
laga, sumar eru með upphleyptum hryggjum.
Perlur af B gerð eru snúnar glerperlur, í
ljósum lit og rauðbrúnum (nú græn með gler-
veiki), með hryggjum og línuskrauti. Stærðin
er frá 0,53 cm til 1,35 cm í þvermál.
Perlur af E–gerð eru blásnar, einfaldar,
ryðbrúnar, rauðbrúnar, gylltar, silfraðar, gular,
fjólubláar, vínrauðar, dökkbláar og dökk-
brúnar/svartar. Einnig er fjórliða (fjórföld)
og tvíliða (tvöfaldar) silfurlitar, blásnar gler-
perlur af þessari gerð. Perlur „fjallkonunnar“
af E–gerð eru af stærðinni 0,48 cm til 1,35
cm í þvermál.
Perlur af F–gerð eru sanseraðar, grænar,
ljósleitar, fjólublár, vínrauðar, ljósbláar, dökk-
bláar, ljósgrænar, grænar, blágrænar, dökk-
blágrænar, flestar dregnar glerperlur. Þær eru
flestar smáar, um 0,21-0,31 cm í þvermál en
einnig eru aðeins stærri perlur í flokknum,
þ.e. 0,35-0,73 cm í þvermál.
Síðan er ein perla af eftirfarandi gerðum:
G og J (mósaíkperlur) og Q (aflöng glerperla).
Perlurnar af S–gerð eru úr bergkristal. Að
auki eru þrjár perlur af T–gerð, sem eru úr
rauðbrúnum glerhalli og ein úr rafi (Elín Ósk
Hreiðarsdóttir, 2005a og b). Eins og greina
má á mynd nr. 29 er stór perlanna smár, tæp
55% af þeim perlum voru minni en 3 mm (303
perlur), rúm 26% voru um 4 mm (145 perlur)
og tæp 19% voru stærri en 4 mm (104 perlur).
Perlur „fjallkonunnar eru að öllum lík-
indum upprunnar frá mörgum stöðum í heim-
inum. A gerð frá Norðurlöndunum, þó að
sumar geti talist Vestur-Evrópsk framleiðsla,
B geta komið víða að, t.d. Norðurlöndunum,
Mið-, Vestur- og Suður-Evrópu og Mið-Asíu
og E og F gerð hafi verið fluttar inn til Norð-
urlanda og gætu komið frá Býsans, austan-
verðu Miðjarðarhafi, Eyjahafi í Suður-Evrópu
eða V-Asíu. Perlur af gerðum G050 og J001,
sem fundust hjá „fjallkonunni“ teljast frá
Kalífadæminu (til að mynda Írak). Perlur
af gerð T007 og T009, þ.e. glerhallsperlur,
hafa líklega verið fluttar til Norðurlanda
um langan veg, til að mynda Indlandi eða
Írak, en einnig kemur til greina að þær komi
frá Kákasus-svæðinu. Rafperlan gæti hafa
verið unnin á norrænum verslunar- eða hand-
verksstað, en rafið komið frá Danmörku eða
Eystrasaltslöndunum. Perlur „fjallkonunnar“
teljast hafa vestlæga dreifingu samkvæmt
Callmer. Í skrifum Ibn Fadlán, embættismanns