Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 2020, Síða 110

109
Um sannfræði Hrafnkelssögu
virðast ósennilegt en þó er vitað að landgæði
voru þar meiri á landnámsöld og enn í dag er
sauðfé hvergi vænna né léttara á fóðrum en á
Jökuldal. Landgæðin þar drógu e. t. v. til sín
landnámsmenn fremur en Héraðið enda var
það þá meira skógi vaxið en nú er.
Sumir telja (t.d. Jón Jóhannesson) að Hafn-
kell hafi ekki átt margra góðra kosta völ. Bent
hefur verið á að Hrafnkelsdalur var og er enn
góður til búskapar og Hrafnkell hafi tekið
hann fram yfir hið skógi vaxna Fljótsdalshérað
þótt hann væri þar kunnugur af dvöl sinni á
Hallfreðarstöðum.
Ýmis fleiri smáatriði mætti benda á í
sögunni sem hljóta að teljast með nokkrum
ósannleikablæ, en ég hirði ekki um að tíunda
það hér frekar enda lengd þessarar greinar
orðin ærin.
Um ritunartíma sögunnar eða höfund
hennar ræði ég ekki, enda fellur það að mestu
utan þess sem hér er um ritað.
Þess má geta að Finnur Jónsson telur
söguna ritaða í síðasta lagi í lok 12. aldar, Sig-
urður aftur á móti í lok 13. aldar, og sennilega
hafa verið uppi tilgátur um allt þar á milli. Af
því má sjá að a.m.k. er ágreiningur um þetta.
Af því sem hér hefur verið sagt, finnst mér
að draga megi eftirfarandi ályktanir:
1. Höfundur greinarinnar Hrafnkötlu virðist
hafa það að leiðarljósi að verja þá skýringu
sem er bæði ósennilegri og flóknari en
hafna þeirri sem er einfaldari og sennilegri
allt í því augnamiði að sanna kenningu
sína um skáldsögu en ekki sagnfræði.
2. Af flestum þeim dæmum sem höfundur
Hrafnkötlu tilgreinir verður ekki ráðið um
að þau séu tilbúningur höfundar sögunnar.
Fæ ég því ekki betur séð að sannindi
sögunnar (eða ósannindi) standi á jafn
föstum grundvelli og þau voru áður en
téð ritgerð kom til sögunnar.
3. Sagan ber víða greinileg og ákveðin merki
ákveðins höfundar einkum er varðar sam-
töl og tilvitnanir til fornra laga. Þessar
missmíðar eru sennilega flestar runnar frá
síðari skrásetjurum hennar.
4. Höfundur sögunnar hefur í meginatriðum
stuðst við arfsagnir og þar sem hann var
að öllum líkindum ættaður af Héraði hefur
honum verið kunnugri æviferill Hrafn-
kels en mönnum í öðrum landshlutum
sem einnig fengust við að skrásetja sömu
atburðina. Af því mun stafa sá mismunur
sem kemur fram í frásögn sögunnar annars
vegar og annarra heimilda hins vegara, t.d.
Landnámu.
Að lokum þetta. Það sem hér hefur verið ritað
ætlast ég engan veginn til að sé skoðað á þann
veg að óyggjandi rök séu fyrir því að sagan
sé byggð á arfsögnum. Til þess að svo mætti
verða þyrfti að fara fram mikið ýtarlegri og
fjölbreyttari rannsókn á öðrum forsendum
hennar. Munu þá ekki sízt frekari fornleifa-
rannsóknir geta gefið traustar vísbendingar
í þessu efni (nefna má rannsóknir dr. Svein-
björns Rafnssonar prófessors).
Samt vildi ég vara við öllum oftrúnaði á
þær kenningar sem settar eru fram í ritgerð
Sigurðar enda þótt þær verði að svo stöddu
hvorki sannaðar né ósannaðar svo óyggjandi
sé. Slík oftrú á ákveðnar kenningar hlýtur
að leiða til stöðnunar á rannsóknum á þessu
sviði og koma í veg fyrir að hinn endanlegi
sannleikur komi í ljós.
Hins vegar sé ég enga ástæðu til að hafna
þeirri aldagömlu söguskoðun sem rakin verður
svo langt aftur í tímann sem heimildir og
munnmæli herma. Því megi telja líkleg-
ast að rekja til þess tíma er sögurnar voru
fyrst ritaðar. Hún er að mínum dómi sú, að
aðalatburðir Hrafnkelssögu sem og annarra
Íslendingasagna séu í meginatriðum byggðir
á sannsögulegum heimildum.