Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 2020, Side 147

146
Múlaþing
Elín Ósk fjallaði um gildi haugfjár í
perlukumlum í áðurnefndri MA ritgerð sinni.
Haugfjárgildi 2-4 var fremur fátæklegt, haug-
fjárgildi 4-6 fremur ríkmannlegt og kuml með
haugfjárgildi hærra en 6 töldust ríkmannleg.
Fornleifafundur „fjallkonunnar“ var metinn
á 31 stig og trónaði á toppi perlufunda frá
víkingatímanum á Íslandi (Elín Ósk Hreiðars-
dóttir, 2005a, bls. 129-133). Samkvæmt skil-
greiningu Elínar Óskar hér að framan má telja
fornleifafund „fjallkonunnar“ ríkmannlegan.
Þó eru aðrir gripir en perlurnar (brjóstnælur,
þríblaðanæla, kringlótta nælan, hringprjón-
inn) frekar hefðbundið skart, sem vísar til
hefðbundins klæðaburðar, þó að hann hafi að
öllum líkindum verið í ríkmannlegra lagi sé
miðað við önnur kvenkuml á Íslandi. Sam-
kvæmt Kristjáni Eldjárn hafa fundist 316 kuml
á Íslandi, af þeim var hægt að kyngreina 165
kuml. Um 100 kuml voru kuml karla en aðeins
65 kuml kvenna. Í Noregi er hlutfallið 3.818
karlkuml á móti 1.152 kvenkumlum (Kristján
Eldjárn, 2016, bls. 255-256, 301-303).
Seiðmaður eða völva?
Sigurður Bergsteinsson hafði fjallað um þann
möguleika að „fjallkonan“ hafi hugsanlega
verið völva eða seiðkona út frá fjölda perla
fjallkonunnar og Michéle Hayeur Smith hefur
sett fram hugmyndir um að tengja megi raf
við galdra og gyðjuna Freyju í norrænni goða-
fræði (Michéle Hayeur Smith, 2003a, bls.
307-309).
En hvað ef „fjallkonan“ var karlmaður –
og þá ef til vill seiðmaður? Árið 2009 fannst í
Lejre í Danmörku lítill og mjög áhugaverður
silfurgripur, í uppgreftri á vegum safnsins í
Roskilde, sjá mynd 42. Gripurinn er smár,
aðeins 1,75 cm hár, 1,98 cm breiður og 1,25
cm langur. Hann vegur aðeins 9 g og er talinn
vera frá á tímabilinu 900–950 A.D. Á gripnum
má sjá einstakling, að því er virðist af háum
metum, sitja í hásæti, klæddan ríkmann-
legum klæðum og skreyttan miklu magni
perla í hálsfesti. Á hásætinu sitja tveir fuglar
og hásætið er skreytt með dýrahausum, en
skreyti þeirra hefur verið tímasett til 900–950
e. Kr. Christensen hefur sett fram þá kenningu
að gripurinn tákni Óðinn í kvenfötum, með
Huginn og Muninn sitjandi á örmum hásætis-
ins (Christensen, 2013, bls. 65-78). Ennfremur
vakti Neil Price athygli á því að karlmaður
var grafinn með haugfé sem myndi teljast
„kvenlegt“ í gröf 9 að Vivallen, Härjedalen
í Svíþjóð. Gripirnir í gröfinni voru hálsmen
með gler- og kristalperlum, nælu úr silfri,
silfurhring og nálhúsi og belti (oriental warrior
harness) og hann var klæddur í kjól úr hör
(Price, 2002, bls. 271-272). Með hliðsjón af
framansögðu, þ.e. perlufjölda „fjallkonunnar“
sem gæti hafa borið sjö- til áttfalda perlufesti
á milli brjóstnæla, er ekki útilokað að „fjall-
konan“ sé karl – og þá í hlutverki seiðmanns,
eða Óðins. Í 11. kafla Norna-Gests þætti segir:
„Þar fóru þá um landit völur, er kallaðar váru
spákonur ok spáðu mönnum aldr. Því buðu
menn þeim ok gerðu þeim veizlur ok gáfu
þeim gjafir at skilnaði.“ (Norna-Gests þáttur,
Mynd 42. Silfurgripurinn frá Lejre. Teikning Rune Knude/
Zoomorgraphic, bls. 66. Christensen.