Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 2020, Side 148

147
„Sér hún hátt og vítt um veg“ - hinsta hvíla konu frá 10. öld á Vestdalsheiði.
snerpa.is). Getur verið að mikið magn perla
geti eitt og sér verið vísbending um seið eða
völvur? Í Eiríks sögu rauða er Þorbjörgu lítil-
völvu (eða spákonu) lýst sem klæddri í bláan
möttul sem var skreyttur með steinum allt í
skaut ofan, sem og:
„Hún hafði á hálsi sér glertölur. Hún hafði á
höfði lambskinnskofra svartan og við innan
kattarskinn hvítt. Staf hafði hún í hendi og
var á hnappur. Hann var búinn messingu
og settur steinum ofan um hnappinn. Hún
hafði um sig hnjóskulinda og var þar á
skjóðupungur mikill. Varðveitti hún þar í
töfur þau er hún þurfti til fróðleiks að hafa.
Hún hafði kálfskinnskó loðna á fótum og í
þvengi langa og sterklega, látúnshnappar
miklir á endunum. Hún hafði á höndum
sér kattskinnsglófa og voru hvítir innan
og loðnir“ (Eiríks saga, 4. kafli).
Perlufjöldi „fjallkonunnar“ er vissulega mikill
– hún hafði á hálsi sér glertölur. En annað í
lýsingunni á ekki við búnað „fjallkonunnar“.
Það er einnig fleiri rök sem mæla á móti því
að „fjallkonan“ hafi verið völva. Fyrstu rökin
eru ungur aldur hennar – miðað við það að
Þorbjörgu lítilvölvu í Eiríks sögu er lýst sem
gamalli konu: „Hon hafði átt sér níu systr,
ok váru allar spákonur, en hon var ein þá
á lífi“ (Ólöf Bjarnadóttir, 2017, bls. 200).
Einnig má telja ólíklegt, miðað við þá nokkru
fornleifafundi með yfir 300 perlum sem lýst
var í kaflanum að mikill fjöldi perla einn og
sér sé sammerktur völvum. Þeir gripir sem
hafa verið tengdir seiðmennsku í fornleifa-
fræðilegu samhengi á víkingaöld eru helst
seiðstafir og „oriental“ belti (Price, 2002, bls.
128-161; Zachrison, 2012, bls. 36). Hvorki
fannst seiðstafur né belti hjá „fjallkonunni“ og
því ólíklegt að „fjallkonan“ hafi verið annað
hvort seiðmaður eða völva.
Kuml eða skjól í skúta?
Þegar ljósmyndir af uppgraftarstað „fjall-
konunnar“ eru skoðaðar vakna spurningar
um það hvort sá einstaklingur sem fannst í
björgunaruppgreftinum við Afréttarskarð hafi
verið lagður til í gröfina. Er hægt að sjá ein-
hver ummerki um að hellur hafi verið lagðar
til yfir „fjallkonuna“ eða að umbúnaður graf-
arinnar hafi verið manngerður? Hellurnar líta
út fyrir að vera náttúrulegar, þ.e. ekki lagðar
til. Einnig lágu samskonar helluflísar ofan á
hverri annarri víðar í klettaurðinni og líklegt
er að frostsprengingar, sem klufu klöppina í
flísar, sé um að ræða. Því væri hægt að full-
yrða að engin ummerki væru á uppgraftarstað
um að „fjallkonan“ hefði verið lögð til. Varð
„fjallkonan“ úti við Afréttarskarð? Féll yfir
hana skriða? Leitað var til Ármanns Hösk-
uldssonar eldfjallafræðings, til að fá álit hans
á því hvort um væri að ræða manngerða gröf.
Eftir að hafa skoðað ljósmyndirnar í viðauka
b) við ritgerðina taldi Ármann liggja ljóst fyrir
að þær hellur sem sjá má á myndunum í skúta
„fjallkonunnar“ (mynd 43) væru frostsprungið
grjót sem hefur fallið yfir hinn látna eftir and-
látið. Ármann taldi sig geta greint gjóskulag úr
Öskju frá árinu 1875 yfir gripum af vettvangi,
sjá mynd 6. Að öllum líkindum hefur einnig
verið íshella yfir gripunum og gjóskulag úr
Öskju 1875 hefur lagst yfir íshelluna, sem
bráðnaði síðan. Þar sem gripir benda til aldurs
950 e. Kr. er einnig hægt að draga þá ályktun
af þeim jarðlögum sem sjá má að fallið hafa
yfir gripina að mikil hreyfing hafi verið á
grjótinu í urðinni þar sem „fjallkonan“ fannst
(Ármann Höskuldsson, 2018).
Þó vaknar sú spurning hvort það séu til
dæmi þess að manngerður grafarumbúnaður
sjáist ekki. Gæti verið, að þrátt fyrir að á
uppgraftarstað hafi ekki fundist ummerki um
manngerða gröf, að „fjallkonan“ sé grafin í
skriðugröf að hætti Sama? Asgeir Svestad
hefur skilgreint „urgraver“, sem gætu kallast