Andvari - 01.01.1983, Qupperneq 110

108
EIRlKUR J. EIRÍKSSON
ANDVARI
Þórha]! biskup Bjarnarson, og andans stórmenni vor, svo sem Matthías Joch-
umsson og Guðmundur Finnbogason, lögðu ungmennafélögunum lið ásamt
Tryggva Gunnarssyni og Jóni Aðils, en ungmennafélögin eru mótuð mjög,
upphaflega, af anda Grundtvigs og eiga sér beinlínis blóðbönd að rekja til
Askov-lýðháskóla.
Guðmundur Hjaltason dvaldist um hríð frá 1875 á Vonarheimslýðháskóla
í Noregi og varð fyrir miklum áhrifum frá skólastjóranum þar, hinum víðkunna
Kristofer Bruun.
Björnson flutti fyrirlestra við skólann. Eitt sinn fannst Guðmundi, að
hann hallmælti íslendingum. Gekk Guðmundur þá upp að ræðustól Björnsons,
kreppti hnefana frammi fyrir honum, og mælti: ,,Hvað værir þú án vor ís-
lendinga?“
Björnson erfði þetta ekki og skrifaði vini sínum, áhrifamanni, í Svíþjóð:
„Taktu vel á móti þessum íslenzka sveitapilti. Hann er nokkur innan klæða.“
Guðmundur nam og kenndi í Askov. Ferðaðist um Norðurlönd og flutti
fyrirlestra. Heima, alkominn, 1909. Var ritstjóri Skinfaxa og hélt 1100
fyrirlestra á 9 árum. Fór fótgangandi um þvert og endilangt landið yfir fjöll og
firnindi, vetur sem sumar, og hvernig sem viðraði. Alls staðar vel fagnað og
þakkarljóð ort til hans, einnig er ófærð hamlaði, að hann gæti komið!
Kennari Sigurðar Þórólfssonar var um hríð Guðmundur Davíðsson, höf-
undur þjóðgarðs á Þingvöllum og raunverulega umsjónarmaður nær samfellt
frá 1899-1940.
Náttúruverndar- og skógræktarhugsjónin á mjög svo rætur að rekja til
Grundtvigsmanna.
Þegar Sigurður skólastjóri Sigurðsson, síðar búnaðarmálastjóri, horfði hugs-
andi út um gluggann, sögðu piltarnir, nemendur hans:
„Nú er hann að horfa á trén vaxa suður á Jótlandsheiðum.“
Það er til athugunar, að fyrsta Búnaðarþing á Islandi styrkir Sigurð Þórólfs-
son til náms í Askov-lýðháskóla.
Síra Sigtryggur Guðlaugsson horfir á skrautgarð í Danmörku. Hann hugs-
ar: „Svona garð væri gaman að gera í hrjóstrunum heima á Vestfjörðum.
Núpsskóli verður til og „Skrúður“ í grjótskriðunum þar.
Þegar Jón Árnason ritar um Samvinnuskóla í tímarit Samvinnuhreyfingar-
innar, vakir fyrir honum lýðháskólasnið. Vitað er, að Kvennaskólinn í Reykja-
vík er upphaflega mótaður af anda lýðháskólahreyfingarinnar. Það er einnig
skóli Elínar Briem. Kennari sagði nýlega: „Sigurður skólameistari á Akureyri
byggði ekki allt á prófum. Hann fann stundum inntökuskilyrðum „fullnægt
í augum nemenda“.
Það er og merkilegt, hve Sigurður Guðmundsson skólameistari lýsir Guð-
mundi Hjaltasyni af mikilli samúð og næmum skilningi, enda var sr. Arnljót-