Morgunblaðið - 15.12.1988, Qupperneq 51

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. DESEMBER 1988
51
Hjálmarsson ræddi um og
voru sniðnar eftir glímulög-
um Bessastaðaskóla, sem
Páll Melsteð fræddi Ármenn-
ingana um. Bæði lög og regl-
ur voru skráðar í fundar-
gerðabækur þær sem týnd-
ust við brottför ritara úr
landi.
1900: Æft í Framfarafélagshúsinu
fyrri hluta vetrar en síðari
hluta í pakkhúsi.
1901: Æft í pakkhúsi. Kappglíma:
1. Ásgeir Gunnlaugsson; 2.
Jónatan Þorsteinsson og 3.
Bjamhéðinn Jónsson.
1902: Æft i vinnustofu í húsi Jón-
atans Þorsteinssonar (stund-
aði söðlasmíði). Ásgeir
Gunnlaugsson tekur við af
Bjarnhéðni Jónssyni í stjórn
Ármanns, en þeir Pétur
Jónsson og Jónatan annast
stjóm æfínga. Kappglíma 2.
águst: 1. Ásgeir Gunnlaugs-
son og 2. Jónatan Þorsteins-
son og 3. Ásgeir Gunnlaugs-
son.
1904: Æft á sama stað og 1903.
Fljótlega eftir stofnun fé-
lagsins fóru utanbæjarmenn
að sækja æfíngar hjá félag-
inu en til kappglímunnar 2.
ágúst þetta ár fjölmenntu
utanbæjarmenn, svo keppni
var fjörug og óvíst hvemig
lyktaði. Fyrstur varð Jónat-
an Þorsteinsson (Ármann),
annar Guðmundur Erlends-
son frá Hlíðarenda í
Fljótshlíð og þriðji Valdimar
Sigurðsson (Á).
1905: Æft á sama stað og 1904.
Við hóp félagsmanna bætt-
ust tveir menn á þessu
starfsári, Guðmundur Þor-
bjömsson múrarameistari
Jens Guðbjörnsson formaður
Ármanns í 33 ár, frá 1927—1960.
ofan af Akranesi og Sigurjón
Pétursson, verslunarmaður í
Reykjavík, fæddur fyrir 17
árum á Skildinganesi. Guð-
mundur varð hinn mikilhæfí
leiðbeinandi og þjálfari við
hlið Péturs blikksmiðs en
Siguijón verður stórvirkur
íþróttafrömuður og líkast til
mesti íslenski íþróttamaður
aldarinnar. Enginn fundur
haldinn. Kappglíma 2. ágúst:
1. Jónatan Þorsteinsson; 2.
óvitað og 3. Þórhallur
Bjamason, Akureyringur,
samstarfsmaður Jóhannesar
Jósefssonar að stofnun
UMFÍ. Á þessu ári fluttist
Hallgnmur Benediktsson
(20 ára) til Reykjavíkur,
fæddur á Vestdalseyri við
Seyðisijörð. Eyrbekkingur-
inn Guðmundur Guðmunds-
son (1876-1967) sem 1897
og 1899 brá sér gangandi
til Reykjavíkur til að keppa
við Ármenninga í glímu og
varð fyrra sinnið í öðm sæti
og hið síðara sigurvegari,
flutti til Reykjavíkur þetta
ár og leitaði uppi glímufé-
laga, því að hann var félags-
lyndur og undir áhrifum frá
félagsskap um iðkun leikfími
í heimabyggð sinni (forustu-
maður Daninn E.P. Nielsen)
og færir því, með þessum
þremur síðasttöldu mönnum,
að nýju eldmóð í raðir Ár-
menninga. Það má geta þess
um Hallgrím, sem var kom-
inn af merkri glímumanna-
. ætt, að hann mun hafa
kynnst íþróttaáhuga á Seyð-
isfirði sem rekja má til Áx-
els Tuliniusar og þá mun
Halldór Vilhjálmsson skóla-
stjóri á Hvanneyri, sem
Hallgrímur var um skeið
samvistum með, eigi hafa
dregið úr löngun hans til
íþróttaiðkana. Siguijón, sem
í formála bókarinnar „Mín
aðferð" segir, að er hann var
ungur drengur, átti hreystin
fáa vini. Með því að gerast
Ármenningur eignaðist hann
vini, sem voru unnendur
hreysti.
1906: Æft í vinnustofu Jónatans
Þorsteinssonar. Þann 7. jan-
úar var boðað til aðalfundar.
Formaður var kosinn Guð-
mundur Guðmundsson frá
Eyrarbakka, ritari Jón Jóns-
son Vaðnesi og gjaldkeri
Guðmundur Þorbjömsson.
Glímustjórar voru kosnir
Pétur Jónsson og Jónatan
Þorsteinsson, en fljótt var
það Guðmundur Þorbjöms-
son, sem fór að leiðbeina á
glímuæfingum og ungir
menn að hænast að honum,
td. Siguijón, Hallgrímur og
Guðmundur Stefánsson
Reykvíkingur og múrari að
starfí. Guðmundur fann að
þeir yngri og óreyndari vom
Helgi Pétur Hjálmarsson (1867—
1941) fæddur í Mývatnssveit og
ólst þar upp. Prestur að Helga-
stöðum í Reykdælahreppi og
Grenjaðarstað í Aðaldælahreppi.
Annar aðalstofhandi Glímufé-
lagsins Armanns.
feimnir og óframfæmir við
þá eldri, svo að hann tók sig
sérstaklega af þeim og út-
vegaði staði til þess að æfa
á, td. salthús, kaffí- og sam-
komuhús, túnbletti í
Skuggahverfi og í Bámbúð
á sunnudagsmorgnum.
Þetta fjör sem hljóp í menn,
eldri og yngri, að æfa glímu
1906 fyrir aðgerðir þeirra
nafnanna Guðmundar Guð-
mundssonar og Þorbjöms-
sonar, verkaði á suma sem
um nýtt félag væri stofnað
eða endurvakið. Slíkt álit
hefur hérlendis myndast um
starfsaldur margra ung-
menna- og íþróttafélaga.
Þessa hefi ég orðið tíðum
var, er ég að undanfömu
hefí unnið að upplýsingum
um stofnár starfandi og nið-
urlagðra félaga. Vorið 1906
kepptu 30 glímumenn í
Bámbúð. Hallgrímur Bene-
diktsson vann. Annar varð
Jón Helgason, Akureyring-
ur, sem varð í þriðja sæti
ásamt öðmm í fyrstu ís-
landsglímunni í ágústmánuði
sama ár og síðar í för með
Jóhannesi Jósefssyni erlend-
is, en þriðji Jónatan Þor-
steinsson. Degi síðar efndu
Ármenningar til glímusýn-
ingar, sem aðgangur var
seldur að til öflunar fjár- til
ekkna, sem skömmu áður
misstu eiginmenn sína í sjó-
slysi. Á þjóðminningardegin-
um í ágúst er veðmálaglíma,
sem Jónatan vann, Hallgrím-
ur varð annar og Guðmund-
ur Guðmundsson þriðji.
Stjórn Ármanns er svo vak-
andi í starfi um málefni
glímu, að er Olafur V. Daví-
ðsson var á ferð í Reykjavík
í desember, hélt hún þessum
fyrsta glímukappa íslands
samsæti. I árslok voru Ár-
menningar skráðir sextíu og
í félagssjóði nær kr. 76.00,
en þá voru daglaun 25—30
aurar.
Nú þegar efnt er til fagnaðar til
þess að minnast að Glímufélagið
Ármann verður hundrað ára á þess-
ari jólaföstu, þótti mér rétt að fá
birta grein í blaði um þau sautján
ár, sem voru milli þess að tveir
áhugamenn um glímu náðu saman
rúmlega tveimur tugum manna og
í hléi milli viðureigna fékk annar
þeirra iðkenduma til þess að sam-
þykkja stofnun félags um glímuiðk-
anir og að nefna það Ármann, —
og til í ársbyijun 1906 að tveir
ungir menn eru kosnir í stjóm fé-
lagsins og annar þeirra tekur að
sér að leiðbeina þeim yngri. Þessir
yngri eru ákafamenn og halda sig
sér við æfingar, því að þeir eru
feimnir við hina eldri og glímuvan-
ari. Þeim fínnst þeir beri uppi nýtt
félag og skrifa í fyrstu fundargerð-
ina að „7. janúar 1906 var glímufé-
lagið Ármann stofnað í Reykjavík,“
samþykktu því lög og einnar krónu
félagsgjald. Kusu stjóm. Formaður-
inn og gjaldkerinn voru úr hópi
þeirra yngri og nýfluttir til
Reykjavíkur. Fundurinn kaus, úr
hópi þeirra eldri, tvo glímustjóra
og annan þeirra upphafsmanninn
að félagsstofnun og nafni. Þeim
hefur án efa fundist of mikil leynd
yfir félagsskapnum og samþykktu
í lok fundarins, að „ .. .fundarboð
skyldi birt næsta ár í blaði.“ —
Sama dag og hér um ræðir í sögu
Ármanns er á Akreyri stofnað
fyrsta ungmennafélagið. Undanfar-
ar ungmennafélaga sem enn starfa
vom t.d. stofnuð 1882. Gleðilegt
að meðal félaga sem hófu störf á
19. öldinni er KR, sem fyrstu árin
gekk undir nafninu Fótboltafélag
Reykjavíkur, og starfar enn. Þjóðin
var orðin félagslega þroskaðri en
hún var um miðja 19. öldina. Þá
voru stofnuð félög, sem störfuðu
fá ár, en skildu eftir sig áhrif eða
þörf, sem kallaði á félagsskap, td.
Herfylkingin í Vestmannaeyjum
(1956—69) Skotfélag Reykjavíkur
(1866—87), Glímufélag Reykjavík-
ur (1873—76), Sundfélag Reykja-
víkur (1884—91) ogþá sú starfsemi
sem var um iðkun leikfimi á Eyrar-
bakka, Seyðisfírði, Eskifirði og
Þingeyri. Bindindishreyfíngin hóf
göngu sína með hefðbundið félags-
starf 1884 og KFUM 1899. Glímu-
félagið Ármann, sem rekur upphaf
sitt til einnar stúku IOGT, naut
styrks frá hinum félagslegu umsvif-
um í þjóðfélaginu og íþróttalegum
áhrifum erlendis frá. Einnig er vert
að geta vaxandi íþróttakennslu í
skólum (Lærðiskólinn í Reykjavík
1857, Kvennaskólinn 1883 o.s.frv.).
Eigi er ætlunin að rekja sögu
Glímufélagsins Ármanns hér frek-
ar, en það er unnið að ritun þeirrar
merku sögu. Fundargerðarbækur
eru til frá 1906, svo að við ritun
upphafsáranna sautján er stuðst við
frásagnir sexmenninganna sem
skráðar voru 1938, en þeir voru
virkir félagar fyrir aldamót og með-
al þeirra Helgi P. Hjálmarsson ann-
ar stofnendanna. Eg tók að mér
að aðstoða söguritarann, Lýð
Björnsson, með samningu þessa
upphafskafla og þessi drög að kafl-
anum eru hér birt til þess að vekja
athygli á aldarlöngu starfí íþrótta-
félags og gefa þeim sem búa yfír
frekari vitneskju, en hér er getið
um upphafsár Glímufélagsins Ár-
manns, tækifæri til þess að koma
athugasemdum á framfæri.
Til eru þeir, sem vilja gera lítið
úr sautján ára kafla félagsins fyrir
1906. Bæta vil ég við framanskráð
annaálabrot tveimur atriðum, sem
varða þróun glímu, sem félagsskap-
ur Ármenninga er æfa, sýna og
keppa í glímu, koma til leiðar og
með því staðfesta tilveru félagsins
1888—1906 enn frekar.
Þórhallur Bjamason, náinn vinur
Jóhannesar Jósefssonar á Oddeyri
við Eyjafjörð, glímuiðkandi þar
nyrðra dvelur í Reykjayík 1905 og
keppir 2. ágúst við Ármenninga.
Hann mun án efa hafa kynnt þeim
glímuól þá, sem félagar hans nyrðra
voru farnir að spenna um hægra
læri, til þess að losna við hið oft
erfíða tak í þykka og á stundum
grófgerða buxnaskálm, sem gerði
hnúa blóðuga og reif upp neglur,
því að þegar Guðmundur Þorbjörns-
son kom á fyrsta glímufund Ár-
menninga, kynntist hann glímu-
böndum, sem hann kallaði svo og
taldi komin að norðan. Hann fagn-
aði böndunum og sagði þau hafa
breytt aðstöðu glímumanna stór-
lega, gert hana að öllu leyti fijáls-
mannlegri. Þeir félagar taka að
hanna ólina eða böndin. Þeir nutu
við það verk glímumannsins Jónat-
ans Þorsteinssonar, sem var söðla-
smiður. Þeirra verk er glímubeltið.
Þeir gengu það langt í að auðvelda
tök handa, að til urðu glímubelti
með fjórum höldum eins og á
þvottabala. Samtímis hönnun belt-
anna, gerðu þeir tillögur um glímu-
búning og Guðmundur Þorbjörns-
son teiknaði myndir af félags-
merki. Hinum nýju búningum
(leistabrækur, ermalausir bolir og
mittisskýlur) og beltum (ólar um
bæði Jæri og tengd mittisól) klædd-
ust Ármenningar, er þeir glímdu
konungsglímu á Þingvöllum 1907.
Fyrsta íslandsgliman, þar sem
keppt var um silfurbúið belti Glímu-
félagsins Grettis á Akureyri (stofn-
að í ársbyijun 1906), fór fram í
ágúst 1906 á Akureyri. í auglýs-
ingu Grettisfélagsins um keppnina
var tekið fram að reglur um hana
og verðlauriin gætu menn kynnt sér
hjá formanni félagsins, Vigfúsi veit-
ingamanni Sigfússyni. I upphafí
glímumótsins voru reglumar ekki
lesnar upp eins og siður var. Glímu-
menn úr Suður-Þingeyjarsýslu
gerðu athugasemdir við störf dóm-
nefndar meðan á keppni stóð og
þá urðu aðfínnslur þeirra og fleiri
háværar eftir Íslandsglímuna. Því
miður fínnast eigi þessa reglur og
eigi hafa þær verið færðar inn í
fundargerðabók Grettisfélagsins.
Á fundi Glímufélagsins Ármanns
9. janúar 1907 var lesin upp reglu-
gjörð Grettisfélagsins á Akureyri
um Íslandsglímuna, og þrír menn
kosnir til að athuga skipulags-
skrána og gera við hana þær at-
hugasemdir er þeim þætti þurfa. í
nefndina voru kosnir Pétur Jónsson,
Jónatan Þorsteinsson og Guðmund-
ur Guðmundsson. Þeir félagar skil-
uðu nefndaráliti 24. sama mánaðar
og kynntu breytingar sem þeir
gerðu á þeim. Hvorki efni bréfs
Grettisfélagsins né breytingar Ár-
menninga á umræddum reglum
voru færð inn í fundargerðabók
Ármanns.
Onnur Islandsglíman var háð á
Akureyri 1. apríl 1907. Fyrir mótið
voru tilbúnar prentaðar reglur um
mótið og verðlaunin. Síðasta grein-
in varðaði glímulög. Fram komu
óánægjuraddir á þessu móti og eft-
ir það um glímulögin. Þá urðu út
af reglum og framkvæmd þriðju
Íslandsgímunnar (1908), sem þrír
glímumenn luku af 14, sem hófu
keppni, enn háværari aðfinnslur.
Fyrir fjórðu Íslandsglímuna á Akur-
eyri 1909 voru prentaðar endur-
skoðaðar reglur Islandsglímunnar.
Var það skoðun norðlenskra glímu-
manna, að þær væru „ .. .stórum
mun betri en þær, sem gilt höfðu
fyrir 1909 ...“ í þessari íslands-
glímu kepptu tveir Ármenningar,
Guðmundur Stefánsson og Sigutjón
Pétursson, sem fóru landveg norður
undir miðjan júní og höfðu gengið
mest af leiðinni. Guðmundur vann
Grettisbeitið. Lagði alla viðfangs-
menn sína. Siguijón Pétursson kom
næstur, lagði alla, nema Guðmund.
í Akureyrarblaðinu Norðurlandi
var þetta skráð: „Auðsætt var, að
þeir Reykvíkingar voru fræknastir
glímumenn. Eru þeir ágætlega
vaxnir, kraftamenn miklir og fímir
að sama skapi. Var sigurvegaran-
um heilsað með dynjandi lófataki,
sem maklegt var. „Á þessum vett-
vangi kom ekki til ósamkomulags
út af misjöfnu glímulagi né ósættis
um ólíkan skilning á glímulögum.
Enginn hætti af missætti. Suður til
heimabyggðar sinnar, Reykjavíkur,
héldu tveir Ármenningar með verð-
launagrip, sem félag þeirra hafði
stefnt að sem takmarki að vinna.
Pétur Jónsson blikksmiður var lát-
inn (1908). Helgi P. Hjálmarsson,
þjónandi prestur á Norðurlandi og
félagi í Grettisfélaginu, mun án efa
hafa séð rösklega framgöngu Ár-
menninganna tveggja. Guðmundur
Þorbjömsson var fluttur til Austur-
lands, er nemendur hans sóttu
Grettisbeltið og gladdist mjög.
Guðmundur lærði ungur glfmu í
Borgarfirði og í minni geymdi hann
sýn, er hann sá glíma í göngum f
áningastað, gangnaforingjann Þor-
stein Hjálmarsson, föður Jóns Þor-
steinssonar íþróttakennara Glímu-
félagsins Ármanns um 24 ár. Helgi
P. Hjálmarsson úr Mývatnssveit og
Pétur Jónsson úr Þingvallasveit,
voru báðir uppaldir við glímu sem
nauðsyn í daglegu lífi, til þess að
taka úr sér hroll, td. við dorgveiði
og sem leik, er tími gafst til í hópi
leikfúsra félaga. Er þeir vildu kenna
glímu í félagi sínu Ármanni, kölluðu
þeir til sér til aðstoðar nemenda úr
Bessastaðaskóla, Pál Melsteð. Þess-
ir menn tömdu og innrættu þeim
sem til þeirra sóttu glímuæfinga,
það besta glímulag og þau réttustu
lög í glímu, sem þeir höfðu numið
af eldri kynslóðum.
Megi Glímufélaginu Ármanni
takast, að viðhalda iðkun og keppni
í glímu eins og hún þekktist best
og réttust, við hlið annarra ágætra
íþrótta.
Höfundur er fyrrverandi íþrótta
fulitrúi ríkisins.
Önnur útgáfa ljóða-
bókar Ragnars Inga
ÖNNUR útgáfa ljóðabókarinnar
„En hitt veit ég“ eftir Ragnar
Inga Aðalsteinsson frá Vað-
brekku, er komin í bókaverslan-
ir.
Bókin var gefin út f 500 eintökum
í sumar, en seldist upp. Hún skipt-
ist f tvo kafla, Kvæði 1983-1988
og Torrek. Áður hafa komið út fjór-
ar ljóðabækur eftir Ragnar Inga,
„Hrafnkela", „Undir Hólmatindi",
„Ég er alkohólisti" og „Dalavísur".
I fyrra gaf hann út rit um brag-
fræði.
Tákn gefur ljóðabókina „En hitt
veit ég“ út, en bókin er prentuð hjá
Svansprenti. Ólafur Lárusson teikn-
aði myndir og hannaði kápu bókar-
innar. Ragnar Ingi Aðalsteinsson