Morgunblaðið - 17.12.1998, Blaðsíða 22

22 FIMMTUDAGUR 17. DESEMBER 1998
UR VERINU
MORGUNBLAÐIÐ
Frumvarp um breytingar á veiðistjórnun krókabáta skapar niikla óvissu
Trillukarlar í
tilvistarkreppu
Afli sóknardagabáta ríflega þrefaldast á fiskveiðiárinu
Frumvarp ríkisstjórnarinnar um breytta fiskveiðistjórnun hefur
hleypt mikilli óvissu í útgerð krókabáta hér á landi. Samkvæmt frum-
varpinu verður þorskafli svokallaðra sóknardagabáta á yfirstandandi
fískveiðiári aukinn nokkuð frá því sem kveður á um í núgildandi lögum
og sóknardögum fjölgað til muna. Sóknardagar verða hinsvegar felldir
niður á næsta fiskveiðiári samkvæmt frumvarpinu. Smábátaeigendur
segja að verði frumvarpið óbreytt að lögum marki það endalok
smábátaútgerðar í landinu. Helgi Mar Arnason rakti þróun í veiði-
stjórnun krókabáta síðustu ár og ræddi við trillukarla.
HEILDARAFLI krókabáta í sókn-
ardagakerfi ríflega þrefaldast á
næsta fiskveiðiári frá því sem kveður
á um í lögum um veiðar krókabáta
nái írumvarp ríkisstjómarinnar um
breytta fiskveiðistjórnun óbreytt
fram að ganga. Tillögumar fela hins-
vegar í sér að sóknardagakerfi
krókabáta verði fellt niður á næsta
fiskveiðiári og allir krókabátar gangi
sjálfkrafa inni í aflamarkskerfið á
næsta fiskveiðiári. Þá kæmi um 9
tonna viðmiðun að meðaltali á hvern
bát sem nú er í sóknardagakerfí.
Að svokölluðum þorskaflahá-
marksbátum meðtöldum eru króka-
bátar í heild nú 825 talsins og hefur
þeim fækkað um fjórðung frá árinu
1994, m.a. vegna aðgerða Þróunar-
sjóðs. Fiskveiðiárið 1995-6 voru bát-
ar með krókaleyfi alls 1.082 en 1996-
7 voru þeir 1.009. Þorskaflahámarks-
bátum hefur fækkað mest og eru
þeir nú 497 talsins, en með tæp 92%
aflaheimilda allra krókabáta. Af-
gangurinn, eða um 8%, skiptist hins-
vegar á milli 328 sóknardagabáta.
Vorið 1996 tóku gildi hin
svokölluðu krókabátalög. I lögunum
voi-u krókabátum tryggð 13,9% af
heildarþorskaflanum en þó aldrei
minni afli en 21.500 tonn. Síðan þá
hafa veiðiheimildir krókabáta aukist
um ríflega 60% vegna þessarar hlut-
fallstengingar eða í 34.375 tonn.
Fiskveiðiárið 1996-7 var krókabátum
í sóknardagakerfi úthlutað 84 sókn-
ardögum samkvæmt lögunum. Afli
bátanna fór vemlega fram úr
viðmiðunum á fiskveiðiárinu og því
leit út fyrir að sóknardagar á fisk-
veiðiárinu 1997-8 myndi fækka sam-
kvæmt því. Fyrir síðasta fiskveiðiár
var þannig útlit fyrh- að sóknardagar
í línu- og handfærakerfi yrðu 20 tals-
ins en bátar í handfærakerfi fengju
26 daga. Samkomulag náðist hins-
vegar milli Landssambands
smábátaeigenda og sjávarútvegs-
ráðuneytisins um nokkra fjölgun
sóknardaga. Varð niðurstaðan sú að
sóknardögum línu- og handfærabáta
var fjölgað um 15 eða upp í 35 daga
en sóknardögum handfærabáta um
14 eða upp í 40 daga. Áfram var þó
gert ráð fyrir skerðingu daga í sam-
ræmi við afla umfram viðmiðanir.
Utlit fyrir 9 sóknardaga
A síðasta fiskveiðiári nam afli
sóknardagabáta í báðum kerfum
samtals um 12.524 tonnum eða um
7.364 tonnum umfram áætlaðan
heUdarafla bátanna. Því var enn útlit
fyrir verulega fækkun sóknardaga.
Samkvæmt núgUdandi lögum um
veiðar sóknardagabáta í handfæra-
kerfi skal sameiginlegur heildarafli
bátanna vera samtals um 2.326 tonn
á yfirstandandi fiskveiðiári. Heildar-
afli sóknardagabáta í svokölluðu
línu- og handfærakerfi er samkvæmt
lögunum um 444.8 tonn á fiskveiðiár-
inu. Samtals er því heildarafli allra
sóknardagabáta um 2.771 tonn. Nú
eru samtals 277 sóknardagabátar í
handfærakerfi en 51 í línu- og hand-
færakerfi. Sjávarútvegsráðuneytið
auglýsti því, í samræmi við gildandi
reglugerð, skerðingu á sóknardögum
í samræmi við umframafla og að þeir
yrðu aðeins 9 í báðum kerfum á fisk-
veiðiárinu 1998-9.
Niðurstaðan var þó ekki endanleg
og hófust enn viðræður milli ráðu-
neytisins og Landssambands
smábátaeigenda um hugsanlega
fjölgun daga. Fulltrúar smábátaeig-
enda hafa haldið fast við kröfu sína
um 40 daga lágmarksfjölda sóknar-
daga á næsta fískveiðári. Sjávarút-
vegsráðuneytið hefur ekki útilokað
aukningu á fjölda sóknardaga en
samkvæmt heimildum blaðsins hefur
fjölgun sóknardaga verið háð þvi
skilyrði að sett yrði þak á heildarafla
hvers báts. Þrátt fyrir fjölmarga
fundi hefur lítið þokast í samkomu-
lagsátt í viðræðunum.
Sóknardagafjöldinn þrefaldast
Hið nýja frumvarp ríkisstjómar-
innar um breytingar á lögum um
fiskveiðistjórn sem lagt var fram í
kjölfar dóms Hæstaréttar hefur
hinsvegar breytt forsendum í
viðræðum LS og sjávarútvegsráðu;
neytisins um fjölgun sóknardaga. I
frumvarpinu er kveðið á um að
krókabátar verði færðir inn í afla-
hlutdeildarkerfið að loknu aðlögun-
artímabili sem stendur til loka fisk-
veiðiársins. Samkvæmt bráða-
birgðaákvæðum fá sóknardagabátar
í handfærakerfi þannig úthlutað 32
sóknardögum á yfirstandandi fisk-
veiðiári en sóknardagabátar í línu-
og handfærakerfi 26 sóknardögum.
Sóknardagarnir verða því meira en
þrefalt fleiri miðað við það sem kveð-
ur á um í núgildandi lögum. Til
mótvægis við fjölgun sóknardaga
kveður frumvarpið á um að sett
verði 30 tonna hámark á þorskafla
hvers báts á fiskveiðiárinu. Miðað
við að 328 bátar verði í báðum sókn-
ardagakerfum á fiskveiðiárinu og
nýti hámarksafla sinn til fulls má
reikna með að heildarþorskafli sókn-
ardagabáta Verði samtals um 9.840
tonn á fiskveiðiárinu. Það er um
7.069 tonnum meiri afli en kveður á
um í núgildandi lögum.
19 þúsund tonn af öðnim teg-
undum en þorski
í frumvarpi ríkisstjórnarinnar
felst, eins og áður sagði, að sóknar-
dagabátar gangi inni í aflamarks-
kerfið að loknu yfírstandandi fisk-
veiðiári. Verður þorskaflahlutdeild
þeirra væntanlega um 9 tonn en
þeim verður heimilt að eiga viðskipti
með aflaheimildir við aðra báta inn-
an krókabátakerfisins. Til þessa hafa
krókabátar stundað frjálsa sókn í
aðrar tegundir en þorsk. Ein veiga-
mesta breytingin sem verður á veið-
um krókabáta nái frumvarpið
óbreytt fram að ganga verður sú að
aukategundir, t.d. ýsa, ufsi og stein-
bítur, verða bundnar í hlutdeild á
næsta fiskveiðiári samkvæmt afla-
reynslu. Lagt er til að við úthlutun
verði miðað við aflareynslu síðustu
þriggja almanaksára.
Þegar einn mánuður var eftir af
yfirstandandi almanaksári var heild-
arafli allra krókabáta orðinn um
51.500 tonn, samkvæmt bráða-
birgðatölum Fiskistofu. Þar af nam
þorskaflinn um 38.500 tonnum, sem
er nánast sami þorskafli ef miðað er
við sama tíma á síðasta fiskveiðiári.
Ysuafli krókabáta jókst hinsvegar
um rúm 2 þúsund tonn á tímabilinu,
er nú orðinn um 5.100 tonn. Þá hefur
steinbítsaflinn aukist verulega, var
um síðustu mánaðamót orðinn um
4.500 tonn, samanborið við um 3
þúsund tonn á sama tíma í fyrra.
Ufsaafli krókabáta hefur hinsvegar
aukist lítillega og er nú rétt íúm 2
þúsund tonn.
Skelfilegar afleiðingar fyrir
austfirska trillukarla
Eins og fram hefur komið ríkir
megn óánægja með fyrirhugaðar
breytingar á fiskveiðistjóm smábáta
meðal trillukarla á Vestfjörðum.
Gunnar Hjaltason, formaður Félags
smábátaeigenda á Austurlandi, segir
breytingarnar einnig hafa skelfileg-
ai' afleiðingar fyrir smábátaútgerð
fyrir austan nái frumvarpið fram að
ganga í óbreyttri mynd. Með því sé
fótunum algerlega kippt undan út-
gerð sóknardagabáta og verulega
þrengt að hagmunum þorskaflahá-
marksbáta. Hann segist hinsvegar
sannfærður um að gerðar verði
gagngerar breytingar á frumvarpinu
áður en það verði samþykkt í
Alþingi. Ellegar sé smábátaútgerð á
Islandi úr sögunni.
Búseta á landsbyggðinni í húfi
Ámi Jón Sigurðsson, trillukarl á
Seyðisfirði, segir það ráðast af fram-
vindu málsins næstu daga eða vikum
hvort ennþá sé grundvöllur til bú-
setu á landbyggðinni. Ef kvótasetja
eigi alla smábáta, sé það hreinlega
ávísun á að kvótinn verði kominn í
eigu fárra stórútgerða innan
skamms tíma. Hann segist sjálfur
gera út trillu með 68 tonna
þorskaflahámarki og sé þannig
þokkalega settur í sjálfu sér. „Það
kemur hinsvegar mjög illa niðui’ á
trillum hér fyrir austan ef settur
verður kvóti á aukategundir. Það
hefur varla fengist steinbítur á
slóðinni hér fyrir austan til fjölda ára
og ýsuveiði verið léleg. Við höfum
því nánast enga aflareynslu í þessum
tegundum. Ef aukategundirnar
verða kvótasettar sé ég fyrir mér að
næsta skref verði að opna fyrir við-
skipti upp í stóra kerfið því stefna
stjórnvalda hefur alltaf verið að
koma öllum í sama útgerðarformið.
Stór hluti trillukarla er kominn yfir
miðjan aldur. Þegar þeir hætta út-
gerð vilja þeir, eða nánustu aðstand-
endur þeirra, gera sem mest
verðmæti úr kvótanum. Það verður
hinsvegar ekki trillukarlinn í næsta
húsi sem kaupir kvótann, heldur
stórútgerðir sem vilja og geta
borgað fyrir hann nógu margar
krónur. Þá er ekki aðeins verið að
selja kvóta einstaklinga í hendur
sægreifanna, heldur einnig framtíð
ungra og duglegra manna sem vilja
hefja útgerð," segir Ái'ni Jón.
„Umræðan um þetta er reyndar
orðin ofar mínum skilningi,“ segir
Árni Jón ennfremur. „Þegar virtur
háskólaprófessor heldur því fram að
1. grein fiskveiðistjórnunarlaganna
sé nánast ómerk, vegna þess að ekki
sé til skilgreining á eignarrétti þjóð-
ar, er mér eiginlega öllum lokið. Ef
ekki vildi svo til að ég er uppalinn á
jörð sem þjóðin á, myndi ég að öllum
líkindum trúa þessum orðum pró-
fessorsins. Ég hef aldrei heyrt
nokkurn mann véfengja þann eig-
aiTétt, það er að segja ef ríkið og
þjóðin er sami hluturinn. Ríkið hefur
undanfarið selt eignir sínar í stói'um
stíl en ef eitthvað er að marka pró-
fessorinn þá hefur ríkið verið að
selja eignir sem það hefur aldrei átt.
Frá mínum bæjardyrum grundvall-
ast fiskveiðistjórnunarlögin á 1.
greininni, það er að þjóðin eigi
auðlindina. Annars hefði hún ekki
staðið í mörgum þorskastríðum til að
veija sinn hag.“
Margt sem orkar tvímælis
Þórður Ólafsson, trillukarl á
Grenivík, segir margt í frumvarpi
ríkisstjórnarinnar orka tvímælis.
Þannig eigi samkvæmt því nú í
fyrsta skipti að útdeila veiðireynslu
að meðaltali yfir einn hóp. Þórður
segist hafa valið að gera út í línu- og
handfærakerfi, enda hafi aflareynsla
hans aðeins numið um 20 tonnum
þegar honum var gert að velja á milli
kerfanna. Hefði hann farið í
þorskaflahámarkskerfið væri
viðmiðunin nú komin hátt í 30 tonn,
samkvæmt aukningu á þorskveiði-
heimildum síðustu árin. Samkvæmt
frumvarpinu fengi hann hinsvegar
aðeins um 9 tonn á næsta fisk-
veiðiári. „Þeir sem voru með minni
reynslu en 9 tonn fá þannig viðbót en
hinir sem voru með meii'i reynslu fá
skerðingu að sama skapi.“
Þórður segist litla aflareynslu hafa
í aukategundum verði þær kvóta-
settar, enda hafi hann ekkert róið
með línu síðastliðið sumar. „Vandinn
er mun meiri en flestir gera sér
gi'ein fyrir. Kvótakerfið í dag er ein
rjúkandi rúst. Nærtækasta dæmið
er hvemig er nú farið fyrir rækj-
unni. Hún hefur verið kvótasett og
þannig bundin í erfðafjötra. En
rækjan tekur ekki tillit til þess. Hún
hverfur af miðunum þó að hún sé
veðsett og kvótasett," segir Þórður.
Hefur ekki mikil áhrif á
Grímseyinga
„Ég held að frumvarpið hafi ekki
mikið að segja fyrir smábátaútgerð í
Grímsey, enda era þar flestir bátar á
þorskaflahámarki og hafa þokkaleg-
an kvóta,“ segh' Sæmundur Ólafs-
son, trillukarl í Grímsey. Hann segir
bátana hinsvegar hafa lélega afla-
reynslu í aukategundum og því sjái
trillukarlar í Grímsey ekki fram á að
geta nýtt sér þær. „Ufsaveiði í kring-
um eyjuna hrandi fyrir um fjóram
áram en hafði verið mjög góð árin á
undan. En það ríður engan bagga-
mun fyrir okkur þó þessar tegundir
verði kvótasettar því fyrir Norður-
landi snúast okkar veiðar um þorsk
og ekkert annað, ólíkt því sem gerist
á Vestfjörðum þar sem þorskurinn
hefur nánast verið aukafiskur hjá
mörgum.“
Sæmundur segir að í tillögunum
felist að nú megi smábátar veiða út-
hlutaðan kvóta í net, í stað línu áður.
„Það er stór kostur. Kostnaður við
netaveiðar eru aðeins brot af
kostnaði við línuveiðar og því verður
útgerðin mun hagkvæmari en áður.“
Sæmundur bendir á að óljóst sé
um það kveðið í frumvarpinu hver
verði staða smábáta í aflamarkskerf-
inu, verðj frumvarpið að lögum
óbreytt. „í Grímsey eru tvær trillur
á aflamarki og hafa þraukað í kerf-
inu frá árinu 1984 í von um að staða
þeirra verði leiðrétt eftir skerðingar
sem þær hafa orðið fyrir. Nú sýnist
mér að þessar trillur verði færðai'
inn í þorskaflahámarkskerfið. Ef svo
er fellur verðmæti á kvóta þeirra um
helming. Það er ótækt að mínu
mati,“ segir Sæmundur.

feSE»