Morgunblaðið - 08.12.1999, Qupperneq 33

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER 1999 33
Guðmundur G.
Halldórsson
Nýjar
skín einnig á
nóttunni er ljóða-
bók eftir Guð-
mund G. Hall-
dórsson,
kaupsýslumann á
Húsavík.
Guðmundur
Gunnlaugur Hall-
dórsson er Þing-
eyingur í húð og hár, fæddist á
Tjörnesi 15. maí 1923. Hann ólst upp
hjá foreldrum sínum og stundaði
sjómennsku framan af ævi. Um 25
ára aldur komst hann í kynni við við-
skipti, innanlands og utan, sem urðu
ævistarf hans. Einkum var hann
þekktur hér heima fyrir að brjóta
grásleppuhrognum frá Islandi leið
inn á borð sælkera Evrópulanda.
I kynningu segir: „Á lífsleiðinni
hefur Guðmundur ort ljóð og lausa-
vísur, eftir því sem andinn hefur
blásið honum í brjóst og tími at-
hafnamannsins hefur leyft. Sumar
kersknisvísur hans hafa orðið fleyg-
ar um hérað landsins, en þekktast er
ljóðið hans um rósina, sem kórar og
kvartettar víða að af landinu hafa
sungið við lag eftir Friðrik Jónsson
frá Halldórsstöðum. Rósin, sungin
af Björgvini Halldórssyni, er um
þessar mundir afar vinsæl í óska-
lagaþáttum útvarpsstöðvanna.“
Útgefandi er Guðmundur G. Hall-
dórsson á Húsavík oghefurhann
bókina til sölu, en hún verðurekki
seld í bókabúðum.
• LJÓSMYNDUN á íslandi 1950-
1970 eftir Guðrúnu Harðardóttur
sagnfræðing er komin út. Heftið er í
ritröð Þjóðminjasafns Islands rann-
sóknarskýrslum. Uppistaða ritsins
er viðtöl við 7 ljósmyndara sem
störfuðu á tímabilinu og er viðtölun-
um fylgt úr hlaði með yfirlitsgrein
um Ijósmyndun á þessu tímabili.
Viðmælendur eru Donald Ingólfs-
son, Guðni Þórðarson, Hjálmar R.
Bárðarson, Leifur Þorsteinsson, Jó-
hanna Sigurjónsdóttir, Rafn Hafn-
fjörð og Sævar Halldórsson.
Ekki hefur áður verið tekið saman
yfirlit um sögu gi-einarinnar hér-
lendis á umræddu tímabili. Auk þess
koma fram í viðtölunum margvísleg-
ar upplýsingar og sjónarmið þar
sem bæði er um að ræða atvinnu-
menn og áhugamenn. Verkefnið var
unnið við myndadeild Þjóðm-
injasafns íslands með styrk frá Nýs-
köpunarsjóði námsmanna.
Ritið er 120 bls. og kostar 2.490
kr. Það verður til sölu á skrifstofu
mynda- og munadeildar þjóðm-
injasafns í Vesturvör 16-20, s.
5302280 og netpóstur soffía@na-
tmus.is. Ritið fæst einnigsent ípóst-
kröfu.
----♦ ♦ ♦
A
Islenskar
glæpasögur
á Sólon
*
Islandus
HIÐ íslenska glæpafélag boðar til
opins fundar um íslenskar glæpasög-
ur á Sólon íslandus, efri hæð, á
morgun fimmtudag, kl. 20.30.
A fundinum fjallar Halldór Guð-
mundsson útgáfustjóri Máls og
menningar um íslenskan bókamark-
að og glæpasögur, Þorfinnur Guðna-
son kvikmyndagerðarmaður sýnir
brot úr nýrri kvikmynd um undir-
heima Reykjavíkur, Kristinn Kri-
stjánsson bókmenntafræðingur seg-
ir frá íslenskum glæpasögum frá
fyrri hluta aldarinnar og þrír rithöf-
undar, Arnaldur Indriðason, Birg-
itta Halldórsdóttir og Hrafn Jökuls-
son, lesa úr nýjum glæpasögum.
Hið íslenska glæpafélag var stofn-
að haustið 1999 og er markmið fé-
lagsins að stuðla að viðgangi og
kynningu glæpasagna á Islandi. Fé-
lagar eru rithöfundar sem hafa skrif-
að glæpasögur og aðrir áhugamenn
um bókmenntagi'einina.
BÆKUR
Staðfræði
NJÁLUSLÓÐIR
Örnefni og staðfræði Njáls sögu
eftir Bjarka Bjarnason. 254 bls. Mál
og mynd. Prentun: Steindórsprent-
Gutenberg ehf. 1999.
NJÁLA er mest og best íslend-
inga sagna. Um það deila menn
ekki. Margur leggur því leið sína
um Njáluslóðir. Með landslagið fyr-
ir augum stendur söguefnið manni
ljóslifandi fyrir hugskotssjónum.
Bæir þeir, sem nefndir eru til sög-
unnar, hafa langflestir haldist í
byggð til þessa dags. Sama máli
gegnir um mörg örnefnin. Þau eru
flest bundin við sömu staðina. Vafi
leikur á staðsetningu annarra. Og
enn önnur tengjast síðari alda þjóð-
trú. Svo er t.d. um Gunnarshaug
sem er talsverður hóll norðaustur
frá Hlíðarenda 1 hvarfi frá bænum.
Mikið hefur verið ritað um sum
þeirra örnefna sem fyrir koma í
sögunni. Svo er um Akratungu,
Geilastofna _og Goðaland svo dæmi
séu tekin. Ýtarlegar ferðalýsingar
koma fyrir í sögunni þar sem greint
frá leið þeirri sem farin var, hvort
heldur ferðast var um alfaraveg
eða fáfarnari slóðir. Eftir stofnun
Hins íslenzka
fornleifafélags
1879 hófust skipu-
legar rannsóknir á
staðfræði íslend-
inga sagna. I þá
daga var lítt efast
um sannfræðina.
Eða eins og Bjarki
kemst að orði um
þá ágætu menn
sem fyrstir hófust
handa: „Ekki er
ofmælt að menn
hafi rannsakað
sögustaði með ís-
lendingasögurnar
í annarri hendi og
skófluna í hinni!“
Bjarki tekur hverja sýslu fyrir
sig en skipar svo nöfnum í stafrófs-
röð innan hverrar sýslu. Langflest
eru Njálunöfnin í Rangái’vallasýslu
sem geta má nærri, þar næst í Ár-
nessýslu en fækkar er lengra dreg-
ur frá sögusviði. Allmörg eru þó í
Dalasýslu þar sem fyi-stu
kaflar sögunnar gerast.
Stuðst er við ótal heimild-
ir, bæði fornar og nýjar,
mest þó við Árbækur hins
íslenzka fornleifafélags og
Árbækur Ferðafélags ís-
lands. Sigurður Vigfússon
og Brynjúlfur Jónsson frá
Minnanúpi gengu út frá
því að sögurnar væru
sannar og hófu rannsóknir
í samræmi við það. Með
nýjum mönnum komu
breytt viðhorf. Eru þá
einkum nefndir til sög-
unnar þeir, Matthías
Þórðarson og Haraldur
Matthíasson sem er
manna gjörkunnugastur fornum og
nýjum alfaraleiðum og örnefnum á
Suðurlandi.
Margur hefur leitt getum að því
hver skrifað hafi Njálu og nokkur
nöfn verið nefnd. Þegar höfundar-
ins er leitað er meðal annars tekið
mið af staðfræðinni. Er þá reynt að
geta sér til hvar hann hafi verið
staðkunnugur og hvar hann sýnist
hafa verið með öllu ókunnugur.
Sem dæmi um hið síðartalda er
örnefnið Þrándargil í Dölum. Einar
Olafur Sveinsson taldi það vera
villu sem „mun eiga rætur að rekja
til vanþekkingar söguritarans á
staðháttum," eins og hann komst
að orði.
Bjarki lengir víða mál sitt með
óskyldu efni. Það tefur fyrir þeim
sem hyggst eingöngu nota bókina
vegna Njálu en kemur ef til vill að
notum ef maður vill vita eitthvað
meira um Njáluslóðir almennt.
Sumt er þó fjarri því að teljast til
nokkurrar staðfræði og vafalaust
tekið upp í textann til gamans eins
og langyrði eitt sem myndað er af
heitinu Holtavörðuheiði.
Islandsuppdráttur fylgir bókinni,
ágætt sögukort.
Æskilegt er - og í raun og veru
brýnt - að rit af þessu tagi séu tek-
in saman um söguslóðir annarra ís-
lendinga sagna. Örnefni taka senn
að gleymast, ekki aðeins vegna
þess að byggð grisjast eða eyðist
heldur og sakir breyttra búskapar-
hátta. Benda má á Grettis sögu
sem dæmi þar eð sögusvið hennar
er afar vítt og nær bæði til byggða
og óbyggða.
Erlendur Jónsson
Sagan og
staðfræðin
Bjarni
Bjamason
sími 562 0625
við Frakkastíg