Morgunblaðið - 09.06.2000, Blaðsíða 72

-72 FÖSTUDAGUR 9. JIJNÍ 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
COMPAd
Tæknival býóur ávallt upp á þaó
nýjasta í tölvutækni frá Compaq,
sem er þekkt fyrir gæði og
áreiðanleika.
Compaq er leiðandi í framleiðslu
á tölvum í heiminum í dag.
Compaq tölvur hafa sannaó
yfirburði sína og eru óstöðvandi,
á verði sem kemur þér á óvart.
Þú getur reitt þig á Compaq!
mpna.
,
Skeifunni 17 • Reykjavík • Sími 550 4000
Furuvöllum 5 • Akureyri • Sími 461 5000
Tæknival
Ný viðhorf
í fíkniefna-
málum
Að undanförnu hefiir
mikið magn fíkniefna
verið gert upptækt og
ijöldi fólks bíður
þungra dóma fyrir að-
ild sína að þessum mál-
um. Á sama tíma heyr-
um við að framboð á
fíkniefnum sé svipað
og áður og verðlag
stöðugt. Hér verður
rætt um fíkniefni í al-
þjóðlegu ljósi og bent á
nýja strauma sem eiga
e.t.v. eftir að hafa áhrif
á stefnu stjórnvalda í
framtíðinni.
Utbreiðsla fíkniefna
Um þrjátíu ár eru síðan ólögleg
fíkniefni fóru fyrst að gera vart við
sig hér á landi. Neysla þessara
efna hefur síðan vaxið en með
sveiflum sem hafa mestanpart ver-
ið alþjóðlegar. Athyglisvert er að
sveiflumar í neyslu virðast í litlu
samhengi við breytingar í áherslum
réttarvörslukerfisins hverju sinni. í
grófum dráttum má segja að
neysla fíkniefna hafi vaxið á 8. ára-
tugnum og fram á miðjan þann
níunda en þá dró úr henni. Á
tíunda áratugnum hefur neysla
þessara efna vaxið á ný og er í
hámarki nú rétt fyrir árþúsunda-
mótin. Þessar neyslusveiflur hafa
komið skýrt fram í rannsóknum
hérlendis og hafa reynst vera al-
þjóðlegar. Nú er því tímabært að
huga nánar að eðli neyslu fíkniefna
á Vesturlöndum.
Einkenni fíkniefnaneyslunnar
í grófum dráttum má skipta
neyslu fíkniefna í tvennt. Annars
vegar er um einhvers konar til-
rauna- og félagsneyslu að ræða.
Ýmis efni eru prófuð, sér í lagi
kannabisefni og finnst neysla af
þessu tagi í öllum þjóðfélagshópum
og er umfangið háð tískusveiflum.
Neyslan er einkum bundin við
yngra fólk sem virðist nota efnin á
svipaðan hátt og áfengi er notað af
meirihluta fólks. Ástæður eru ýms-
ar einsog nýjungagirni, áhrif frá
jafningjahópi og spenna, því hér er
um bönnuð efni að ræða. Stundum
fylgir þessu tiltekin menning, t.d.
tónlistartíska sem ýtir undir neyslu
þessara efna. Einhver hluti þessa
hóps fer út í þráláta neyslu ýmissa
efna, ekki síst áfengis, en mun
fleiri taka hins vegar upp hefð-
bundnari og viðurkenndari lífsmáta
eftir því sem ábyrgð eykst í lífinu.
En þetta er bara annar hluti fíkni-
efnaneyslunnar.
Hinn hópurinn er fámennari en
felur jafnframt í sér stærra vanda-
mál. Hér erum við í megindráttum
að tala um neyslu jaðarhópa sem
hafa orðið undir í lífinu einhverra
hluta vegna. Rannsóknir sýna að
misnotkun sterkra fíkniefna verður
einna helst meðal hópa sem standa
höllum fæti í félagslegu og sálrænu
tilliti. Þeir versla með efnin, leita
þeirra og nota ýmis ráð bæði lögleg
og ólögleg til að komast á sinn hátt
í gegnum táradal vonbrigða og ör-
væntingar. Handtökuskýrslur
fíkniefnalögreglu, bæði hér á landi
og erlendis, draga upp skýra mynd.
Stór hluti handtekinna er t.d. at-
vinnulaus og í mun ríkari mæli en
gengur og gerist í samfélaginu.
Viðbrögð yfirvalda
Ýmsar þjóðir hafa því hugað að
endurskoðun á fíkniefnalöggjöfinni.
Nýverið kom út skýrsla í Bretlandi
kennd við Lady Runciman. Skýrsl-
an var unnin að tilstuðlan lög-
reglunnar og var nefndinni, sem
samanstóð af hópi sérfræðinga á
sviðinu, ætlað að meta árangur
núgildandi fíkniefnalöggjafar.
Nefndin leggur til að
skilgreining og viður-
lög á meðferð ýmissa
fíkniefna verði breytt
og að skýrari greinar-
munur verði gerður á
neytendum veikari
fíkniefna og sölu-
manna harðari fíkni-
efna.
Nefndin leggur til
að kannabisefni verði
flokkuð með efnum á
borð við róandi lyf og
verkjatöflur. Þó skað-
semin sé óvéfengjan-
leg séu þau samt sem
áður ekki skaðlegri
en lögleg efni á borð
við tóbak og áfengi. Núverandi lög-
gjöf um kannabis skapi í raun
meiri vanda en efnin sjálf, taki of
Fíkniefnaneysla
Jafnframt verður
stefna stjórnvalda að
vera sjálfri sér sam-
kvæm, segir Helgi
Gunnlaugsson, og
byggjast á víðtækum
rannsóknum sem taka á
ólíkum áhrifaþáttum
neyslunnar.
mikinn tíma frá löggæsluaðilum og
geri stóran hóp ungmenna, sem að
öðru leyti sé löghlýðinn, að glæpa-
mönnum með öllum þeim afleiðing-
um sem það getur haft á framtíð
þeirra. Nefndin leggur til að teknar
verði upp einfaldar aðvaranir
vegna neyslu þeirra og eða sektar-
greiðslur og að mál af þessu tagi
leiði að jafnaði ekki til handtöku,
ákæru né fangelsunar.
Jafnframt leggur nefndin til að
hætt verði að flokka e-pillur með
efnum á borð við heróín og kókaín
enda sé neyslan orðin almenn í
samfélaginu og dauðsföll vegna
þeirra færri en tíu á ári. í skýrsl-
unni er því haldið fram að það séu
vafasöm skilaboð til hinna fjöl-
mörgu neytenda þessara efna, sem
telja efnið tiltölulega skaðlítið, að
flokka það með hættulegum efnum.
Þetta gæti ýtt undir ranghugmynd-
ir um að þá hljóti líka að vera í lagi
að prófa efni einsog heróín og
kókaín sem væru sannarlega
hættuleg efni.
Nefndin leggur til að skýrari
greinarmunur verði gerður á þeim
sem dreifa fíkniefnum í hagnaðar-
skyni og þeim sem neyta þessara
efna eða neyta og dreifa veikari
efnum meðal vina og kunningja.
Dreifing sterkari efna á borð við
heróín og kókaín í hagnaðarskyni
eigi að fela í sér þung viðurlög og
ætti að vera megináhersla réttar-
vörslukerfisins. Löggæslan ætti því
að draga úr þeirri viðleitni sinni að
uppræta neyslu veikari efna en
beina kröftum sínum að innflutn-
ingi og dreifingu harðari fíkniefna.
Misnotkun fíkniefna sé fyrst og
fremst félags- og heilbrigðismál en
að litlu leyti mál sem eigi að heyra
undir refsilögin.
Mikil umræða hefur skapast um
niðurstöður þessarar skýrslu í
Bretlandi. Fjölmargir hafa lýst yfir
stuðningi við efni hennar og hefur
t.d. Jack Straw innanríkisráðherra
lýst yfir að hægt sé að færa rök
fyrir afglæpun kannabisefna.
Stjórnvöld hafa hins vegar tilkynnt
að ekki sé tímabært að breyta
stefnu sinni á þessum tímapunkti.
Helgi
Gunnlaugsson