Morgunblaðið - 15.09.2000, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 15. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Þráhyggjan er hinn
sameiginlegi þráður
Magnus Mills segist aldrei hafa lesið
neitt í uppvexti sínum nema það sem
kennararnir hans sögðu honum að lesa.
Þrátt fyrir það var hann viss um að hann
gæti skrifað bók. Bókin sú hefur farið
sigurför um heiminn og valdið straum-
hvörfum 1 lífí höfundarins. Fríða Björk
Ingvarsdóttir spjallaði við Mills sem er
gestur á bókmenntahátíð.
BRESKA rithöfundinum og stræt-
isvagnabílstjóranum Magnusi Mills
skaut óvænt upp á stjörnuhimin
breskra bókmennta árið 1998 þeg-
ar fyrsta bók hans, Taumhald á
skepnum, kom út. Hún var útnefnd
til Booker-verðlaunanna og fékk
ákaflega góðar viðtökur, jafnt hjá
lesendum sem gagnrýnendum.
Mills sem saekir nú Island heim í
annað skipti, er gestur á bók-
menntahátíð og kom Taumhald á
skepnum út hjá bókaforlaginu
Bjarti nú í vikunni, í þýðingu ísaks
Harðarsonar.
Mills er hógvær maður að ræða
við og finnst eiginlega nóg um alla
þá athygli sem hann nýtur í kjölfar
vinsældanna á ritvellinum. Hann
segist ekki tilheyra neinum sér-
stökum stað eða hluta Englands,
þótt hann hafí fæðst í miðlöndun-
um og gengið þar í skóla. „Eg hef
verið á flakki allt mitt líf og þótt ég
búi núna í London hef ég átt heima
víða og iðulega frekar afskekkt.
Konuna mína langaði til að búa í
London, svo ég lét bara slag
standa."
„Uppeldi mitt var ekki neitt sér-
staklega bókmenntalegt," segir
Mills, „í uppvextinum las ég aldrei
neitt annað en það sem kennararn-
ir mínir sögðu mér að lesa. Það var
ekki fyrr en mörgum árum eftir að
skólagöngu lauk að ég hugsaði með
mér að ég hefði ef til vill eitthvað
fram að færa á sviði bókmennt-
anna. Það var þó ekki eins og mér
fyndist eitthvað vanta í hefðina, ég
vissi bara að ég gæti sest niður og
skrifað bók. Eg veit hins vegar
aldrei fyrirfram hvernig bækurnar
mínar þróast eða hvert þær leiða
mig. Enda hef ég engan boðskap
fram að færa, né heldur löngun til
þess að breyta heiminum. Mig
langar einfaldlega til að skrifa
bækur sem fólk hefur ánægju af að
lesa.“
Tilheyri engri hreyfingu,
ég vil vera sjálfstæður
Magnus Mills aftekur að hafa
orðið fyrir áhrifum frá einhverjum
þeirra fjölmörgu ungu rithöfunda,
á borð við Ian McEwan, Graham
Swift og Julian Barnes, sem komu
fram í byrjun níunda áratugarins í
Bretlandi. „Ég hef ekki lesið eina
einustu bók eftir þessa menn og ég
á örugglega ekki eftir að gera það.
Ég les yfirleitt aldrei samtíma-
skáldsögur, en gluggaði samt í bók
eftir Hanif Kureishi og aðeins í
Ishiguro. Ég setti mér einu sinni
það takmark að lesa eitt verk eftir
þá sem teljast klassískir höfundar
og las t.d. Blikktrommuna eftir
Gunter Grass, en fannst hún ekki
skemmtileg. Svo las ég Börn mið-
nættisins eftir Rushdie og sá ekki
betur en það væri alveg sama bók-
in. Mér finnst ég ekki tilheyra
neinni hreyfingu, ég vil vera um-
fram allt sjálfstæður. Þegar ég les
sný ég mér helst að einhverju öðru
en skáldskap, hef mest gaman af
ritum um vísindi og könnunarleið-
angra.“
Mills segist ekki vinna markvisst
að efnissöfnun fyrir skáldverkin
sín, „ég skrifa bara,“ segir hann og
hlær. „Fyrstu tvær bækurnar mín-
ar, Taumhald á skepnum og Allt
með kyrrum kjörum í Austurlanda-
hraðlestinni, voru þó að nokkru
leyti byggðar á minni eigin
reynslu, því ég hef unnið við að
setja upp girðingar, málað báta,
keyrt traktor og verið í skógar-
höggi. Ég þekkti því vel til efnis-
ins. En ég lauk við nýja bók nú í
byrjun sumarsins sem hlaut titilinn
Frjálst að hitta konunginn, og hún
er hreinn og klár uppspuni. Hún
fjallar um mann sem býr einn í litlu
bárujárnshúsi. Ég mundi það ekki
fyrr en ég kom aftur hingað til
lands núna að hér eru svona hús úti
um allar trissur, mér finnst þau svo
skemmtileg. Þess vegna er aðal-
söguhetjan í nýju bókinni haldin
hálfgerðri þráhyggju varðandi
bárujárnshúsið sitt. Hann hugsar
ekki um annað og húsið öðlast vægi
Magnus Mills segist ekki skrifa til
að breyta heiminum.
trúarbragða í huga hans. Það kveð-
ur því við annan tón í þessu verki,
ég vinn meira með hinn innri mann
í henni en áður.“
Mér datt aldrei í hug að
fyrsta bókin mín yrði þýdd
Mörgum hefur orðið tíðrætt um
þá dæmigerðu ensku manngerð
sem Mills fjallar um í verkum sín-
um. Mills segir það beinlínis end-
urspegla hann sjálfan, og brosir
hreinskilnislega. „Þetta gerðist
kannski að hluta til vegna þess að
þegar ég var að skrifa fyrstu bók-
ina þá gerði ég hreint og beint ráð
fyrir að allir mínir lesendur yrðu
enskir. Mér datt aldrei í hug að
bókin yrði þýdd, því ég var hvorki
með umboðsmann né útgáfufyrir-
tæki í sigtinu og gerði mér ekki
miklar vonir um vinsældir. Þar
sem ég var með enska lesendur í
huga reyndi ég að skrifa um þeirra
reynsluheim. Mér finnst ég hafa
vaxið frá þessu í síðasta verki
mínu, það er tærara og óræðara en
fyrri bækurnar. Þar eru engar vís-
anir út fyrir hinn þrönga heim að-
alsöguhetjunnar,
hvorki í sögulegum
né landfræðilegum
skilningi. Verkið er
ekki einu sinni
pólitískt, ég byggi
bara á hreinni sögu
sem er fullkomlega
tímalaus. í raun
fjalla ég þar um
mannlega reynslu í
huglægum skiln-
ingi og það eru alls
ekki ytri öflin sem
stjórna lífi aðal-
persónunnar eins
og tilfellið var hjá
fyrri söguhetjum
mínum.“
Mills segist vera
farinn að leggja
drög að nýrri bók,
„fólk er stöðugt að
spyrja mig um
strætisvagnana og
hvort ég ætli ekki
að skrifa um þá.
Þar sem ég hef
ekki einungis
keyrt strætó heldur einnig unnið
fyrir breska símafyrirtækið og
póstinn, þá ákvað ég að finna upp
minn eigin „bláflibba“ iðnað. Meira
veit ég ekki ennþá um söguþráðinn
fyrr en ég fer að skrifa. En það má
alveg koma fram að mér finnst
gaman að skrifa á mörkum hins
súrrealíska, það felst í því einhver
óljós merking sem gefur skáld-
verki aukið vægi sem lesandinn
skilur. þegar frá líður. Að öðru leyti
held ég að sterkasti sameiginlegi
þráðurinn í mínum verkum sé þrá-
hyggja af einhverju tagi. Karlmenn
hafa tilhneigingu til að fyllast þrá-
hyggju, ég þekki það vel sjálfur."
Magnus Mills mun árita hina ný-
útkomnu þýðingu á bók sinni,
Taumhald á skepnum, í bókaversl-
un Eymundssonar í Austurstræti í
dag, frá kl. 17.30-18. Lesendum
hans gefst einnig kostur á að heyra
hann lesa úr bókinni á bókmennta-
kvöldi í Norræna húsinu í kvöld kl.
20.30, en hann les þar ásamt þeim
Ib Michael, Einari Braga og Þór-
arni Eldjárn.
Eðalborin brjálsemi
TÖIVLIST
S a I n r i n n
KAMMERTÓNLEIKAR
Sunleif Rasmussen: „Surrounded“.
Hróðmar Sigurbjörnsson: „Sept-
ett“. Atli Ingólfsson: „Object of
Terror". CAPUT (Kolbeinn Bjarna-
son (fl.), Eydís Franzdóttir (óbó),
Guðni Franzson (klar.), Brjánn
Ingason (fag.),_Emil Friðfinnsson
(horn), Einar Örn Pálsson (trp.),
Sigurður Þorbergsson (bás.), Steef
van Oosterhout (slagv.), Helga
Bryndís Magnúsdóttir (pnó.), Auð-
ur Hafsteinsdóttir/Hildigunnur
Halldórsdóttir (f.), Guðmundur
Kristmundsson (vla.), Sigurður
Bjarki Gunnarsson/Bryndís Halla
Gylfadóttir (selló), Hávarður
Tryggvason (kb.). Miðvikudaginn
13. september kl. 20.
UNDIR yfirskriftinni „Örhátíð á
M-2000“ hófust fyrri af tvennum nú-
tímatónleikum á miðvikudagskvöld-
ið var í sal Tónlistarhúss Kópavogs
við h.u.b. 20% sætanýtingu.
Sunleif Rasmussen (f. 1961) mun
ábyrgur fyrir fyrstu færeysku sin-
fóníunni, „Oceanic Days“, sem frum-
flutt var í Þórshöfn nú í vor. Hann
er fagmenntaðastur færeyskra tón-
skálda; lærði m.a. hjá Ib Norholm,
hefur verið búsettur í Kaupmanna-
höfn í tólf ár og er löngu kominn í
innsta hring framsækinnar tónlistar
þar í landi. Ég kynntist Sunleifi lítil-
lega á færeysku „Summartóna“-há-
tíðinni í fyrra þegar hann greindi
tónleikagestum Norðurlandahússins
frá verki sínu „Trauer und Freude“
og við blasti sú sérkennilega tón-
smíðaaðferð, sem þó mun eflaust út-
breiddari en halda mætti, að „end-
urvinna“ fyrirverandi lag annarra (í
téðu tilviki færeyskt sálmalag) frá
grunni með því að búta það niður í
smáfrum, gera úr þeim raðir og nota
síðan í nýtt sköpunarverk, þar sem
sálmalagið reyndist gersamlega
óþekkjanlegt, og skyldi kannski
engan undra eftir slíka meðferð.
I „Surrounded", pöntunarverki
Sunleifs fyrir CAPUT með fjárstyrk
frá NOMUS, sat við sama hey-
garðshorn. Samkvæmt umsögn tón-
skáldsins var verkið byggt á norsku
lagi, „Surrounded by enemies",
nema hvað í þetta sinn var skýrt
tekið fram í tónleikaskrá að upp-
runalega lagið heyrðist ekki. Frá því
hefði kviknað sú hugmynd að láta
hin hljóðfæri hópsins umkringja
strengjakvartettinn og takast á við
hann. Norska lagið hefði verið látið
ákvarða form, tónbil, tónlengd og
-hæð, og væri hljómagrind verksins
byggð á yfirtónum einstakra tóna
lagsins.
Hér var m.ö.o. á ferð „konseptúal-
ismi“ á hæsta stigi, sem ósjálfrátt
leiddi huga manns að blóðsugum
þjóðtrúar, ef ekki að geimskrímslum
vísindaskáldsagna, þar sem ófreskj-
an nærist á mönnum og umbreytir í
nýtt líf í eigin þágu. Því þótt kannski
megi finna hliðstæðuvott í „paró-
díu“-vinnubrögðum síðmiðaldatón-
skálda var skrefið nú óneitanlega
stigið til fulls með að virtist algerum
„pre-determinisma“, þar sem áður
lýst aðferðafræði gat naumast verk-
að meira firrandi á saklausa hlust-
endur. Enda látið í veðri vaka, að lítt
væri auðgreinanlegra kennileita að
vænta til stuðnings formrænnar
framvindu í hefðbundnum skilningi.
Sú varð líka raunin þegar á hólm-
inn kom. Það gegndi því meira en
lítilli furðu hvað samt leyndist innan
um af skáldlegum sprettum í vilj-
andi brotakenndu en kraftmiklu
tónamálverki Sunleifs; ugglaust
mikið til að þakka litríkri og fag-
mannlegri orkestrun, sem CAPUT
skilaði með sannkölluðum glæsi-
brag. Og þó að upplifunin á mjóum
þræði tímans verkaði oftlega sem
tónlistarglefsum úr 40 ólíkum kvik-
myndum væri raðað saman með
höppum og glöppum virtist við
fyrstu heym samt votta fyrir sam-
einandi umgjörð, a.m.k. í upphafi og
endi, sem hvort tveggja minnti á
hafið (e.t.v. endurómar úr „Ocean
Days“?), fyrst með baulandi „skipa-
flautum" en í niðurlagi með „þoku-
klukkum" úr fjarska.
Vinnubrögðin í um 20 mín. löng-
um „Septett" Hróðmars Sigur-
björnssonar voru öllu klassískari;
„absolút" kammertónlist í anda
gamla sónötuformsins með fram-
sögu, úrvinnslu og ítrekun á tónmáli
sem óhætt er að kalla með því hlust-
vænlegasta sem gerist handan við
fúnxjónalan dúr og moll. Yfir verk-
inu var súrrealískur þokki - stund-
um fíngerður, stundum gamansam-
ur, jafnvel gróteskur - og
latnesk-balkönsku hrynmynztrin í
BORGARLEIKHÚSIÐ, LEIKFÉLAG
REYKJAVÍKUR
Einhver í dyrunum
í vor var þetta nýja leikrit eftir Sigurö
Pálsson forsýnt á litla sviöi Leikfé-
lags Reykjavíkur í Borgarleikhúsinu
en veröur nú tekiö til almennra sýn-
inga. Verkið fjallarum stórleikkonu
sem hefurlokað sig inni á heimili
sínu og neitar aö fara út. Leikstjóri er
Kristín Jóhannesdóttir.
III. og IV. þætti urðu sízt til að
lækka flugið, enda hvasst og ná-
kvæmlega útfærð af CAPUT í bull-
andi toppformi.
Spurning er að vísu, hvort „hopp-
og-hí“-kaflinn í seinni hluta loka-
þáttar næði að mynda nógu sann-
færandi niðurlag, því þrátt fyrir all-
mörg undangengin umskipti
höfundar á klassísku formi sat ein-
hvern veginn í manni vænting um
e.k. ítrekun, eða a.m.k. andstæðan
Coda. Samt virtist heildarsvipur
þessa skemmtilega fjórþætta verks
iurðusterkur - jafnvel þótt teygðist
yfir vítt tilfinningasvið allt frá ljóð-
rænni angurværð í eðalborna brjál-
semi.
Miðað við fyrri kynni af sínjörvuð-
um „moto perpetuo“-rithætti Atla
Ingólfssonar kom á óvart hvað hið
rúmlega kortérslanga splunkunýja
verk hans fyrir CAPUT, „Object of
Terror", gat státað af mikilli fjöl-
breytni í áferð. Titillinn boðaði
NORRÆNA HÚSIÐ KL. 10
Alþjóðleg bókmenntahátíð í Reykja-
vík
Upplestur Tahar Ben Jelloun, Ib
Michael, Magnus Mills, Einars Braga
ogÞórarins Eldjárns.
Hátíðinni lýkur á morgun.
www.nordice.is
www.reykjavik2000.is, wap.olis.is
krassandi ágengni sem vissulega lét
ekki á sér standa, en þess á milli gat
einnig að heyra staði sem hefðu
sómt sér vel í lýrískri Fellini-senu,
þótt aðrar stemmningar hefði eins
mátt kenna við, segjum, morgun-
stund í tívólíi á ofskynjunarlyfjum.
Andrúmsloftið var víða afar mynd-
rænt, t.d. „regndropa“-kaflinn í
miðju verki, og sumir effektar, eins
og munnstykkjasmjatt við flautu-
tónaslátt úr flygli, fersklegir og
áhrifamiklir. Funheitir suðrænir lit-
ir voru áberandi fram að síðasta
hluta, eða þar til vísast ómeðvituð
heimþrá hins Ítalíubúsetta tón-
skálds brauzt út með drynjandi
Heklugosi á la Jón Leifs - hafi það
ekki verið úr Etnu.
Eftir offors náttúruafla var íjarað
út á þríhornsklingi, líkt og klukka
örlaganna væri að minna á lífsins
óvissan tíma. Lauk þar með áheyri-
legu verki og velheppnuðum tónleik-
um sem áttu ekki sízt eldmóði og af-
burðaspilamennsku frumheijanna í
CAPUT-hópnum mikið að þakka
undir skeleggri stjóm Guðmundar
Óla Gunnarssonar.
Ríkarður Ö. Pálsson
Nýjar bækur
• Bara sögur, skáldsaga. eftir lngo
Schulze, einn af gestum Bók-
menntahátíðar í Reykjavík.
Bara sögur (Simple Stories) komu
út í Þýskalandi fyrir tveimur árum
.Vettvangur sögunnar er Austur-
Þýskaland um og upp úr 1990. Sam-
eining þýsku ifkjanna er orðin að
veruleika, en í stað eftirvæntingar
og léttis verður söknuðurinn eftir
liðinni tíð áleitnari en menn hefðu
trúað..
Elísa Björg Þorsteinsdóttir þýðir
bókina.
Bara sögur er272 bls.j prentuð í
Prentsmiðjunni Odda. Utgefandi er
Mál og menning. Verð: 4.480 kr.
>15!
M-2000
Föstudagur 15. september