Morgunblaðið - 15.09.2000, Blaðsíða 46

46 FÖSTUDAGUR15. SEPTEMBER 2000
MENNTUN
MORGUNBLAÐIÐ
Skín jörð-
in á sólina?
„Svo sérkennilegtsem það nú ergleym-
ist eitt atriði oft í umrœðu um hita á
jörðinni, enþað er sjálf sólin. Þegar
breytingar á virkni sólar og hitabreyt-
ingar jarðar eru bornar saman, eru
þærsláandi líkar... “
NOKKUÐ er liðið frá
því síðast var í al-
vöru um það deilt
hvort jörðin væri
flöt eða hnöttótt.
Fylgismenn flatrar jarðar gáfu
eftir og jarðarbúar hafa síðan all-
ir verið sér meðvitandi um að þeir
búa á hnetti. Pá hefur verið þrætt
um það hvor snerist um hina,
jörðin eða sólin. Loks leystist sú
þræta og síðan hafa allir menn
snúist um sólina. Þrátt fyrir að
þessi mál séu löngu leyst og flest-
ir kunni orðið skil á helstu stað-
reyndum af þessu tagi mætti
stundum ætla af fréttaflutningi að
enn eigi eftir að leysa þá gátu
hvort sólin
VIÐHORF skín á jörðina
—— eðajörðiná
Eftlr Harald sólina.
Johannessen Dæmi um
fréttaflutning af þessu tagi birtist
í ýmsum fjölmiðlum í síðasta
mánuði þegar haft var eftir ferða-
langi á norðurpólnum, sem sæti á
í nefnd Sameinuðu þjóðanna um
loftslagsbreytingar (Intergovem-
mental Panel on Climate Change,
IPCC), að þar sæist vatn í fljót-
andi formi og fylgdi sögunni að
þetta væri líklega í fyrsta skipti
sem slíkt gerðist. Þessu fylgdu
vangaveltur um að norðurpóllinn
væri að bráðna og að jörðin væri
að hitna vegna gróðurhúsaáhrifa.
Skömmu síðar var upplýst um að
vatn myndast á norðurpólnum á
venjulegu sumri og að ekkert er
óeðlilegt við það. Þá reyndu ein-
hverjir að klóra í bakkann og
benda á að hiti norðurpólsins
væri sá mesti í þrjátíu ár. Sá ára-
fjöldi var auðvitað ekki valinn af
handahófi því hiti var með lægsta
móti þá og samanburður því hag-
stæður kenningunni um hækkun
hitastigs. Hefði viðmiðunin verið
70 ár í stað 30 hefði mátt slá því
upp að hitastig sé óbreytt.
Hræðslufréttir af því tagi sem
fulltrúi IPCC bauð upp á í ágúst
hafa gert alla umræðu um gróð-
urhúsaáhrif og önnur umhverfis-
mál erfiða. Þegar menn lesa fjöl-
miðla kemur þeim fátt annað í
hug en að fyrir liggi að jörðin sé
að hitna óskaplega og að það sé
vegna þess að bílar og stóriðja
spúi út svo miklu af gróður-
húsalofttegundum.
Þessi mynd sem yfirleitt er
dregin upp fellur illa að þeim
rannsóknum sem fyrir liggja.
Hér má nefna að frá því dóms-
dagsspár um hækkandi lofthita
komu fyrst fram fyrir rúmum
áratug hafa þær lækkað ört. Árið
1990 spáði IPCC að lofthiti mundi
hækka um á að giska 4°C fram til
ársins 2100, en árið 1996 var spá-
in komin niður í um 2°C. Við þetta
bætist að reiknilíkönin eru afar
ónákvæm því þekking er af of
skomum skammti til að hægt sé
að spá fyrir um loftslag með
nokkurri vissu.
Þótt mælingar í fortíðinni séu
ekki alveg öruggar og í þeim séu
mæliskekkjur eru þær þó skárri
en spámar. Samkvæmt mæling-
um á jörðu niðri hefur hitinn
hækkað um 0,3-0,6°C á þeirri öld
sem nú er senn á enda, en mestur
hluti þeirrar hækkunar átti sér þó
stað á fyrri hluta aldarinnar, þ.e.
þegar útblástur gróður-
húsalofttegunda af manna völd-
um var minni en nú. Þetta er í
andstöðu við þá kenningu að slík-
ur útblástur gróðurhúsaloftteg-
unda hafi umtalsverð áhrif á hita-
stig jarðar. Þegar horft er enn
lengra aftur má sjá að hitastig
jarðar hefur sveiflast mikið síð-
ustu aldir. A Sturlungaöld var til
að mynda töluvert hlýrra en nú
og þó munu hetjur hafa riðið um
hémð en ekki ekið.
Margt skekkir hitamælingar á
jörðu niðri og er eitt af því þétting
byggðar, en sýnt hefur verið fram
á greinilega fylgni milli þéttbýlis
og hitastigs. Mælingar hitastigs
með gervihnöttum em taldar
mun nákvæmari en mælingarnar
á jörðu niðri. Gervihnattamæling-
ar leiða í ljós enn minni hækkun
hitastigs en mælingar á jörðu
niðri. Hitabreytingar em nánast
engar samkvæmt þessum mæl-
ingum.
Þessar mælingar og spár sem
hér hafa verið nefndar gefa vita-
skuld enga vissu um það hvort
hiti jarðar fer hækkandi eða
lækkandi eða mun standa í stað.
Helst má fullyrða að hitastigið
muni halda áfram að sveiflast eins
og það hefur gert. En þótt ekki sé
hægt að spá fyrir um hitabreyt-
ingar er þó hægt að halda því
fram að gögnin styðji ekki þá
kenningu að þær sveiflur hita-
stigs sem orðið hafa eigi rætur að
rekja til útblásturs af manna
völdum.
Svo sérkennilegt sem það nú er
gleymist eitt atriði oft í umræðu
um hita á jörðinni, en það er sjálf
sólin. Þegar breytingar á virkni
sólar og hitabreytingar jarðar em
bornar saman, em þær sláandi
líkar, óiíkt því þegar breytingar á
útblæstri gróðurhúsalofttegunda
eru bornar saman við breytingar
hitastigs. Það virðist því vera
greinileg fylgni á milli hitabreyt-
inga sólarinnar og jarðarinnar og
munu fæstir ætla að það stafi af
því að jörðin hiti upp sólina.
Vafalítið er fleira sem hefur
áhrif á hita jarðar en sólin ein, til
dæmis gróðurhúsalofttegundir og
skýjafar. Um þetta er þó lítið vit-
að annað en ef til vill það að áhrif
útblásturs af manna völdum virð-
ast lítil sem engin. Þetta þarf þó
vissulega að rannsaka nánar og
reyna að fá botn í hvað stýrir hita
jarðar, en langt er í land með að
nákvæm svör fáist við þeirri
spurningu.
Ekki skal fullyrt um það hvers
vegna menn gleyma því oft að ut-
anaðkomandi öfl kunni að vera að
verki þegar hitabreytingar em
annars vegar. Ein ástæða þessa
kann að vera sú að sumir menn
vilji hreinlega setja fram heims-
endaspár til að fá aukið fé til
rannsókna. Þetta kann að hafa
áhrif í sumum tilvikum, enda lík-
lega erfiðara að fá fé til rann-
sókna ef beiðni um aukin framlög
fylgir yfirlýsing um að allt sé í
himnalagi.
Önnur hugsanleg ástæða og
öllu geðfelldari er að menn séu
orðnir svo uppteknir af tækni-
framfömm og stórkostlegum
framkvæmdum, að þeir hafi
gleymt því að í raun em þeir bara
lítil peð þegar náttúmöflin em
annars vegar. Ekki síst sólin.
Heimspekileg siðfræði í marglitu, fslensku skólasamfélagi er til að þjálfa nemendur í rökræðu um lífsgildin.
Samræður um sið-
fræðikennslu í skólum
Hvers er siðfræðin megnug? Á að kenna
✓
heimspekilega siðfræði í skólum? A að
kenna tiltekin lífsgildi og ákveðnar leikregl-
ur? Eða á að kenna börnum að rökræða ólík
sjónarmið og að taka sjálfstæða afstöðu.
Siðfræðistofnun er með málþing í dag um
áhrifamátt siðfræðinnar í skólum.
s
AÍSLANDI hefur siðfræði
ekki verið stunduð í
grannskólum. Börn og
unglingar hafa hins veg-
ar fengið tilsögn í kristinfræði,
biblíusögum og jafnvel í trúar-
bragðafræðum,“ ritar Hreinn
Pálsson í upphafi greinar sinnar
„Samræður og siðfræðikennsla".
Greinin er í nýju safni ritgerða
sem gefið er út í tilefni af tíu ára
afmæli Siðfræðistofnunar. Rit;
stjóri er Jón A. Kalmansson. í
safninu, „Hvers er siðfræðin
megnug?" er m.a. fjallað um sið-
fræðikennslu í grunn- og fram-
haldsskólum, hvernig slík kennsla
eigi að fara fram og hvaða mögu-
leika hún gefi.
„Það fer mikið siðferðilegt upp-
eldi fram í skólum,“ segir Salvör
Nordal sem stjórnar málþingi Sið-
fræðistofnunar um spurninguna
og bókina „Hvers er siðfræðin
megnug?“. „Eins og Atli Harðar-
son mun m.a. koma inn á í sínu er-
indi er óhjákvæmilegt að skólar
boði nemendum sínum ákveðin
siðferðileg gildi eins og stundvísi
og heiðarleika. Spurningin er hins
vegar hversu langt skólinn eigi að
ganga í að innprenta ákveðin lífs-
gildi. í bókinni er m.a. fjallað um
greinarmuninn á milli lífsgilda og
leikreglna og hvort og að hvaða
marki siðfræðin geti boðað ákveð-
in lífsgildi.“ Málþingið hefst kl.
15:30 í Hátíðarsal Háskóla íslands
í dag 15. september.
Siðfræði í lit-
skrúðugu samfélagi
Bókin er safn 12 ritgerða ásamt
viðtali Jóns A. Kalmanssonar við
Pál Skúlason rektor Háskóla ís-
lands, sem var frumkvöðull að því
að Siðfræðistofnun var komið á
fót. í bókinni takast höfundar á
um hlutverk siðfræðinnar, aðferðir
og umfjöllunarefni og segja frá
niðurstöðum sínum um hvernig
eigi að kenna þær. En „á íslandi
hefur siðfræðikennsla hingað til
einkum farið fram innan kristin-
fræðikennslunnar í formi miðlunar
kristinna lífs- og siðferðisgilda. Nú
má hinsvegar sjá fyrstu merki um
þróun skipulagðar siðfræðikennslu
utan ramma kristinfræðinnar,"
skrifar Sigríður Þorgeirsdóttir í
ritgerðinni „Siðfræðikennsla í
skólum“. Heimspekileg siðfræði
gefur kost á að vega og meta rök í
málum, hún er óháð trú og ætlað
að efla siðvitið til jafns við verkvit
og bókvit.
Stórir hópar einstaklinga með
önnur lífsgildi og aðra trú en
„dæmigerðir" íslendingar, til-
heyra nú samfélaginu og telur
m.a. Salvör Nordal það vera
ástæðu til að ræða markmið sið-
fræðikennslunnar. „Það er líka
spurning hvort kenna eigi siðfræði
sem sérstaka grein eða flétta hana
saman við aðrar námsgreinar.
Hvor leiðin sem farin er krefst aft-
ur á móti þjálfunar og því er mik-
ilvægt áð leggja áherslu á siðfræði
í menntun kennara," segir hún.
Hún telur að kennarar séu
áhugasamir um þetta mál og býst
við að margir þeirra komi á mál-
þingið, því spurningin: „Hvernig á
skólinn að bregðast við breyttu
samfélagi?“ er biýn. „Mikilvægt
er að fjalla um það hvernig lífs-
gildi einstaklinga geta verið ólík í
fjölbreyttum heimi og hve langt
við eigum að ganga í tillitssemi
gagnvart þeim.“ Svörin varpa ljósi
á að margar skoðanir eru á lofti og
að þær þurfi að ræða. Atli Harðar-
son mun á málþinginu fjalla sér-
staklega um siðfræðikennslu í
skólum.
Spyrja má t.d. hvort kenna/boða
eigi ákveðin lífsgildi í skólum, eða
kenna eigi bömum að rökræða
lífsgildi. Salvör segir að margar
spennandi siðfræðispurningar
verði ræddar á málþinginu sem
verði nytsamlegar í umræðunni
sem hafin er. Þær snerti einnig
umræðu um námsgreinina lífs-
leikni sem nú er verið að þróa í
grann- og framhaldsskólum.
Heimspekileg siðfræði getur ef til
vOl orðið sterkur þáttur í þeirri
grein. A.m.k. ef hún er einhvers
megnug.
HVERS ER SIÐFRÆÐIN MEGNUG?
Málþing Siðfræðistofnunar Háskóla íslands:
„Hvers er siðfræðin megnug?“ verður haldið í dag
15. september kl. 15.30 í hátíðarsal Háskóla íslands.
Dagskrá:
15.30 Jón Ólafsson, Ph.d. framkvæmdastjóri
Hugvísindastofnunar: „Siðfræði hverfulleikans -
vangaveltur um greinasafn Siðfræðistofnunar".
15.55 Atli Harðarson heimspekingur: „Siðfræði í
skólum - hugleiðing í framhaldi af lestri bókarinnar
„Hvers er siðfræði megnug?““
Hlé
16.30 Pallborðsumræður:
Atli Harðarson, Jón Ólafsson, Sigríður Þorgeirs-
dóttir og Sigurður Kristinsson.
17.15 Fundarlok.
Fundarstjóri er Salvör Nordal.