Morgunblaðið - 15.09.2000, Blaðsíða 64

64 FÖSTUDAGUR 15. SEPTEMBER 2000
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐA
Nýjar áherslur í
Bændahöllinni
TVEIR af þeim
framkvæmdastjórum
sem sitja í Bændahöll-
inni við Hagatorg hafa
gagnrýnt Baug á síðum
Morgunblaðsins undan-
fama daga. Snorri Sig-
urðsson, framkvæmda-
stjóri kúabænda, hefur
áhyggjur af mjólkur-
vörum, en Özur Lárus-
son, framkvæmdastjóri
sauðfjárbænda, af
lambalærinu. Skrif
þeirra er naumast hægt
að skilja á annan hátt
en þann, að þeir félagar
vilji gera Baug tor-
tryggilegan í augum al-
mennings. Tónninn
gæti bent til þess að nýjar áherslur
framkvæmdastjóranna í Bændahöll-
inni í málsvörn þeirra fyrir allt of hátt
verð á landbúnaðarvörum hér á landi
felist í því að betra sé að veifa röngu
tré en öngu. Skoðum málflutning
þeirra aðeins nánar.
I Morgunblaðinu 2. september
kom fram í grein eftir undirritaðan að
álagning verslana Nýkaups á drykkj-
ai-mjólk er 12%, sem hlutfall af sölu-
verði án vsk. á meðan kostnaður
regna launa og leigu er um og yfir
12% sem hlutfall af söluverði án vsk.
Staðhæfing mín um að álagning á
drykkjarmjólk dugi vart fyrir launum
og leigu stendur því óhögguð enda
rengir Snorri ekki þau hlutföll sem ég
nefni. Staðreyndin er því sú að versl-
anir Baugs tapa á sölu drykkjar-
mjólkur.
Snorri reynir í grein sinni í Morg-
unblaðinu að gera málflutning minn
vafasaman með því að vitna í „venjur"
um útreikning á álagningu í smásölu-
vérslun og segir minn útreikning
„skemmtilegan“. Þeir útreikningar
sem ég nota á kostnaðarhlutföllum og
álagningu (tekjum) eni samkvæmt
venjum í smásöluverslun um allan
heim, þar með talið í Noregi, sem
Snorri sjálfur tekur sem dæmi. Venj-
an er að tekju- og kostnaðarhlutfoll
ei-u miðuð við smásöluverð án virðis-
aukaskatts.
Snorri vitnar í grein sinni í könnun
sem norski mjólkuriðnaðurinn lét
framkvæma. í norska blaðinu Dag-
ligvarehandeln frá 8. ágúst síðastliðn-
um er fjallað um könnun sem Genius
Kompetanse gerði fyrir norska
». mjólkuriðnaðinn (TINE), sem ég geri
ráð fyrir að sé rannsóknin sem Snorri
vitnar til. Genius Kompetanse hefur
framkvæmt slíkar kannanir fyrir
norska mjólkuriðnaðinn frá árinu
1971. í þessari grein koma fram ýmis
kostnaðarhlutföll og tekjuhlutföll
verslana, sem hlutfall af söluverði án
vsk., þ.e. af „netto omsætning" eins
og þar stendur. Með greininni er
greinargóð tafla sem skýrii- tekju- og
kostnaðarhlutföll í verslunum sem
eru með mikið vöruval (fullsort-
iments butikker) og í lágvöruverslun-
um (lavpris butikker). Þar kemur
skýrt fram að útreikningur er miðað-
ur við söluverð án vsk., þ.e. „Inntekt-
er og kostnader % av netto omsetn-
_ ing“. Það er því ljóst að það gæti verið
„skemmtilegt" fyrir Snorra að kynna
sér venjur smásöluverslana áður en
hann reiðir aftur til höggs. Hann fer
einfaldlega með rangt mál og þær
venjur sem hann ber fyrir sig eru
ekki einu sinni notaðar í rannsókninni
sem hann sjálfur vitnar til.
Það er líka athyglisvert að í könn-
uninni sem Snorri vitnar til kemur
fram að heildarkostnaður verslana
(fullsortiments butikker) í Noregi,
við sölu á mjólkurvörum er metinn
20,9%, sem hlutfall af söluverði án
vsk. Þessi niðurstaða tekur af allan
>vafa um fullyrðingu mína um að 12%
tekjur af sölu drykkjarmjólkur í
Nýkaupi duga ekki fyrir kostnaði.
Eftir stendur því sú staðreynd að
drykkjarmjólk í verslunum Baugs er
seld með tapi.
Snorri nefhir síðan að með miklum
veltuhraða sé hægt að hagnast á sölu
drykkjarmjólkur í Baugi Hagfræði
^Snorra slær mig illa. Því skv. henni
borgar sig að kaupa
vöru inn á 100 krónur,
kosta síðan til 20 krón-
um og 90 aurum í leigu,
laun, rafmagn og ýmsan
annan kostnað. Selja
vöruna síðan út á 112
krónur og ætla sér að
græða á veltunni. Marg-
ir hafa reynt þessa leið
og famast illa.
Yfirsjón Snorra er þó
ekki eins alvarleg og illa
meint og yfirlýsing
Özurar Lárussonar,
framkvæmdastjóra
sauðfjárbænda, um
108% álagningu Baugs
á frosin lambalæri.
Özur fer viljandi með
ósannindi, gerir grófa atlögu að
Baugi og okkur sem þar störfum. Ef
Özur sem framkvæmdastjóri sauð-
fjárbænda veit ekki hvað innkaups-
Viðskipti
Nú eru breyttar vinnu-
aðferðir þessara sam-
taka, segir Finnur
Arnason. Hvorki Ozur
né Snorri hafa séð
ástæðu til þess að halda
þessu mikilvæga sam-
bandi við verslunina.
verð á frosnu lambalæri án hækils er
frá afurðastöðvum til verslana er
hann ekki starfi sínu vaxinn. Özur á
sjálfur að vita að álagning Baugs á
lambalæri er fjórðungur af því sem
hann heldur fram.
Sauðfjárbændur og neytendur eiga
eftir þessa yfirlýsingu rétt á því að
vita hvert innkaupsverð okkar er og
það er einfaldlega til skammar ef Özur
ber ekki til baka fullyrðingu sína,
enda er hún bæði rætin og ósönn.
Innkaupsverð Nýkaups á frosnu
lambalæri, án hækils er 675 kr/kg,
sem er langt frá þeim 400 krónum
sem Özur heldur fram.
Forverar Snorra og Özurar höfðu
fnjmkvæði að samstarfi bænda og
verslunar. Þeir funduðu reglulega
með fulltrúum smásöluverslana, þar
sem farið var yfir mikilvæga þætti í
samstarfi bænda, framleiðslufyrir-
tækja og smásala. Þetta var mikil-
vægur þáttur fyrir alla aðila, enda
margir sameiginlegir hagsmunir.
Ég þekki þar vel til, þar sem ég sat
m.a. um árabil í samstarfshópi um
sölu á lambakjöti og átti þar gott
samstarf, m.a. við bændur eins og
Ara Teitsson, Guðmund Lárusson og
Arnór Karlsson, sem þá voru í for-
svari fyrir sölumál sauðfjár- og kúa-
bænda. Þeir höfðu góðan skilning á
mikilvægi þessa samstarfs. Bændur
gerðu sér far um að kynnast sjónar-
miðum verslunarinnar og verslunin
reyndi að taka tillit til þarfa bænda.
Nú eru hins vegar breyttar vinnuað-
ferðir þessara samtaka. Hvorki Özur
né Snorri hafa séð ástæðu til þess að
halda þessu mikilvæga sambandi við
verslunina með það að markmiði að
vinna að sameiginlegum hagsmunum
okkar. Ég lít svo á að með greinum
sínum ætli þeir að ná árangri í sölu á
vörum sinna umbjóðenda. Ég hef
hins vegar litla trú á því að þeir nái
miklum árangri með útúrsnúningum
og rangfærslum. Hinar nýju áherslur
úr Bændahölliunni eru því dæmdar
til að mistakast. Þá er og ástæða til að
spyrja hvort framangreindur mál-
flutningur framkvæmdastjóranna í
Bændahöllinni endurspegli vilja
sauðfjárbænda og kúabænda sjálfra
eða sé aðeins máttvana öskur þeirra
einstaklinga sem hlut eiga og kunna
engin rök í málinu.
Höfundur er rekstrarhagfrœðingur
og framkvæmdasljóri Nýkaups.
Finnur
Árnason
KVITTAÐ FYRIR
REYKJAVÍKURBRÉF
GREIN okkar undir-
ritaðra sem birtist í
Morgunblaðinu
fimmtudaginn 7. sept-
ember sl. hefur held-
ur betur ýtt við rit-
stjórn sama blaðs.
Dugði ekki minna en
heilt Reykjavíkurbréf
sl. sunnudag til and-
mæla.
í hnotskurn eru
okkar sjónarmið þau
að með hliðsjón af ís-
lenskum aðstæðum sé
vænlegri aðferð að út-
hluta hinum nýju
farsímarásum fremur
en að selja þær hæst-
bjóðanda á uppboði. Vegna smæðar
hins íslenska markaðar og mikilvæg-
is þess að landsmenn allir án tillits til
búsetu fái sem fyrst aðgang að hinni
nýju tækni og einnig til að hagnýting
hennar verði sem ódýrust sjáum við
ekki skynsemina í að innheimta him-
inhá leyfisgjöld gegnum uppboð. Við
vísum til fordæma frá þremur hinna
Norðurlandanna þar sem þegar hef-
ur verið ákveðið að fara slíka úthlut-
unarleið.
Öfugu megin fram úr
Það vekur strax athygli í svargrein
Morgunblaðsins, sjálfu Reykjavíkur-
bréfinu, hversu ergilegur tónn höf-
undarins er. í stað þess að taka því
vel að fram komi mismunandi sjónar-
mið hvað varðar aðferðir við úthlutun
farsímarása og nota það sem tilefni
til rökræðna er höfundur Reykjavík-
urbréfsins önugur. Hann virðist láta
fara í taugarnar á sér að menn, ef svo
má að orði komast, leyfi sér að hafa
aðrar skoðanir á málinu en þær sem
Morgunblaðið hefur gefið út sem
hina einu réttu. Svo upphafinn var
tónninn í umfjöllun Morgunblaðsins
að kalla verður neyðarlega tilviljun
frétt um stöðu kaþólsku kirkjunnar
og ákvörðun hennar frá 19. öld um
óskeikulleika páfans, á baksíðu sama
tölublaðs.
Höfundur Reykjavíkurbréfsins
spai'ar ekki stór orð um afstöðu okk-
ar undiiritaðra. Henni eru gefnar
einkunnir af því tagi að um sé að
ræða „furðulega afstöðu," „furðulega
og allt að því barnalega afstöðu".
Sagt er að höfundar hafi „I grundvall-
aratriðum rangt fyrir sér“. Afstaða
okkar sé „vanhugsuð,“ „það standi
ekki steinn yfir steini í rök-
semdafærslu okkar“ o.s.fiv. Ekki er
sem sagt fyrir að fara miklu umburð-
arlyndi hjá höfundi Reykjavíkur-
bréfsins í garð annarra sjónarmiða
en þeirra sem blaðið hefur sjálft.
Öfugt við Morgunblaðið viður-
kennum við fúslega að í þessu máli
eru ýmis rök fyrir báðum meginað-
ferðunum sem ríki hafa valið til að
velja þá úr sem fá úthlutað af tak-
mörkuðum fjölda rása sem þaraa er í
boði af tæknilegum ástæðum. Það
eitt ætti að nægja til að sýna að hér er
ekki um einfalt mál að ræða að mjög
er mismunandi hver niðurstaðan hef-
ur orðið hjá einstökum ríkjum. Bret-
land, Þýskaland, Holland og nokkur
fleiri lönd hafa valið leið útboða en
Norðurlöndin þrjú; Noregur, Finn-
land og Svíþjóð, Spánn og mörg fleiri
lönd hafa hins vegar valið aðra leið,
það sem oft er kallað „fegurðarsam-
keppni“. Þá er um að ræða úthlutun
rása á grundvelli umsókna eða til-
boða, oft að undangengnu forvali.
Valin eru þau tilboð sem best upp-
fylla sett skilyrði og ná þeim mark-
miðum sem stjómvöld hafa sett sér í
tengslum við úthlutun rásanna.
Höfundur Reykjavíkurbréfsins
virðist telja málefnalegt að spyrja, ef
ekki eigi að nota uppboðsaðferð,
hvort þá eigi að úthluta ,4 grundvelli
kunningsskapar?“ eða ,4 grundvelli
flokkstengsla?“. Einna lengst er þó
gengið þegar niðurstaða ríkisstjóma
Noregs, Svíþjóðar og Finnlands er
afgreidd með því að vísa til þess að
þar sé um fámenn samfélög að ræða
°g spyrja „getm- hugsast að pólitísk
tengsl og persónuleg tengsl í þessum
fámennu samfélögum ráði þar ein-
hverju um?“. Með öðmm orðum; látið
er að því liggja að einhver annarleg
sjónarmið eða klíkuskapur hljóti að
vera á ferðinni ef hin eina rétta upp-
boðsaðferð Morgunblaðsins er ekki
notuð. Höfundur Reykjavíkurbréfs-
ins viðurkennir ekki að nein gild rök
eða efnisleg sjónarmið geti legið til
grundvallar því að komast að annarri
niðurstöðu en Morgunblaðið hefur
gert. Við slíka aðila er erfitt að rök-
ræða og e.t.v. með öllu tilgangslaust.
Önuglyndi Morgunblaðsins ætlum
við að öðru leyti að leiða hjá okkur.
Það dæmir sig auðvitað sjálft og glós-
ur af því tagi að Morgunblaðið gæti ef
það viidi núið okkur því um nasir að
við væram að ganga erinda erlendra
stórfyrirtækja með málflutningi okk-
ar hitta sig sjálfar fyrir.
Samkeppni gagnslaus
Ein af fullyrðingum Morgunblaðs-
ins í þessu máli er hins vegar afar at-
hyglisverð. Það er kenningin um að
ef ekki séu teknar af farsímafyrir-
tækjunum háar fjárhæðir í leyfis-
gjöldum þá muni gríðarlegur hagn-
aður myndast hjá þeim sem hvorki
notendur né ríkið komist að. Morg-
unblaðið virðist telja að eina aðferðin
til þess að ná í þennan hagnað sé sú
að láta fyrirtækin keppa um rásimar
á uppboði. Leyfist að spyrja Morgun-
blaðið; er þá samkeppni milli fjar-
skiptafyrirtækjanna orðin gagnslaus
til þess að skila neytendum ávinning-
num? Samanburður við úthlutun inn-
flutningsleyfa á löngu liðnum hafta-
tímum eða aðstæður fjarskipta-
fyrirtækja á timum hreinnar ein-
okunar eru að sjálfsögðu engin rök í
þessu sambandi. Okkar trá er að
þannig megi standa að málum að það
komi neytendum til góða ef rásunum
er úthlutað án veralegra íþyngjandi
gjaldtöku. Rétt er að undirstrika að í
grein okkar era leyfisgjöld eða ein-
hver tiltekin gjaldtaka út af fyrir sig
ekki útilokuð. Við teljum það hins
vegar ekki þjóna markmiðum um
uppbyggingu kerfa sem taki sem
fyrst til landsins alls og hófleg not-
endagjöld að leggja ofan á stofn-
kostnað við uppbyggingu kerfanna
háar fjárhæðir í formi leyfisgjalda á
uppboðum.
Éf tekið er einfalt, tilbúið dæmi
mætti hugsa sér að uppbygging slíks
dreifikerfis kostaði 3 milljarða króna.
Síðan myndi fyrirtækið bjóða tvo
milljarða í viðbót í leyfið. Heildar-
stofnkostnaður fyrirtækisins hækkar
þá úr þremur milljörðum í fimm. Sú
tala gengi inn í áætlanir fyrirtækisins
sem hlyti að ætla sér að ná þessu fé til
baka á tilteknu árabili. Afskriftartími
fjárfestinga á þessu sviði er væntan-
lega ekki reiknaður mjög langur jafn-
ört og tæknin hefur þróast. Auk þess
ætlar fyrirtækið væntanlega að hafa
arð af sínum rekstri og fjárbindingu í
dæminu og stillir gjaldskrárforsend-
ur sínar af í áætluninni miðað við allt
þetta. Fyrirtækið veit að samkeppn-
isaðilarnir, e.t.v tveir eða þrír, þurfa
Leita beri leiða til þess,
segja Steingrímur J.
Sigfússon og Jón
Bjarnason, að hraða
innleiðingu nýrrar
tækni á þessu sviði og
gera notkun hennar
landsmönnum sem
hagstæðasta.
að punga út svipuðum fjárhæðum og
öll ætla þau að ná endum saman og
hagnast eða hvað? Enn sem komið er
höfum við ekki heyrt um að fyrirtæk-
ið ætli sér að stunda þessa starfsemi í
góðgerðarskyni. Greiðandinn er eng-
inn annar en Jón Jónsson og allir hin-
ir notendurnir.
Svo fremi að allt sé með eðlilegum
hætti og tryggt með fullnægjandi
samkeppni og eftirliti samkeppnisyf-
irvalda þá ættu notendur að njóta
góðs af lægri tilkostnaði við upp-
byggingu kerfanna bæði í gæðum
þjónustunnar og hagstæðara verði.
Þar með stendur almenningur og at-
vinnulíf einnig sterkar að vígi og við-
komandi land hefur forskot á önnur
svæði þar sem þjónustan er dýrari
vegna hárra leyfisgjalda. Þetta sam-
keppnisforskot landa, sem nota út-
hlutunarleiðina, er nú einmitt orðið
tilefni vangaveltna í Brassel. Ofan-
greint era meginástæður þess að nið-
urstöðu Norðurlandanna þriggja,
sem áður var minnst á, hefur verið
fagnað af almenningi, neytendasam-
tökum og fleiri aðilum.
Höfundur Reykjavíkurbréfs
Morgunblaðsins leiðir hjá sér að rök-
ræða þennan þátt málsins og grípur
til einfaldana af því tagi máli sínu til
stuðnings að ef ekki náist inn frá fyr-
irtækjunum í formi uppboðs í byijun
háar fjárhæðir fyrir leyfin þá muni
það leiða til ofsagróða sem þau munu
stinga í eigin vasa.
Eru fjarskipti heppilegur
skattstofn?
í reynd má segja að þetta mál
snúist um það í hnotskurn hvort sala
farsímarása sé við íslenskar aðstæð-
ur skynsamleg tekjuöflunarleið fyrir
ríkissjóð eða ekki, hvort gera eigi
þetta að skattstofni. Einhver hófleg
leyfisgjöld sem tækju mið af tilkostn-
aði ríkisvaldsins samfara þessum
málum era allt annai' hlutur. Hafa
verður í huga hversu fáir notendur
hinnar nýju tækni verða í okkar stóra
og strjálbýla landi. Jafnframt hversu
mikilvægt það er fyrir okkur Islend-
inga að geta áfram verið í fremstu
röð hvað það varðar að taka í notkun
nýjustu tækni í fjarskiptum til þess
að auðvelda okkur lífið og auka
möguleika ekki síst strjálbýlisins til
að vera fullgildur þátttakandi í upp-
lýsingasamfélagi nútímans. Gildu þá
einu hvort horft er til menntunar-
möguleika og menningarafnota, þró-
unarmöguleika atvinnulífs, þjónustu
á Netinu og aðgangs að upplýsing-
um, afþreyingar eða samskipta af
hvaða tagi sem er.
Það er niðurstaða okkar að leita
beri leiða til þess að hraða innleið-
ingu nýrrar tækni á þessu sviði og
gera notkun hennar landsmönnum
sem hagstæðasta. Fjarskipti séu ekki
vel til þess fallin að vera tekjustofn
eða skattstofn fyrir ríkið. Til þess sé
betra að beita hinu almenna tekju-
öflunarkerfi. Við sættum okkur
prýðilega við það að Morgunblaðið sé
okkur ósammála í þessum efnum en
forum fram á málefnalegar umræður
og að menn talist við með rökum.
Höfundar eru alþingismenn fyrir
Vinstrihreyfmguna - grænt framboð.