Morgunblaðið - 30.09.2000, Blaðsíða 10

10 LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Þjóðareign
nýtt form
eignarréttar
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Seljalandsfoss
öðru leyti.“
sem óbein eignar-
réttindi.
Náttúruauðl-
indir og lands-
réttindi í þjóðar-
eign ber að nýta
á sem hag-
kvæmastan hátt
og á grundvelli
sjálfbærrar þró-
unar og skal arði
af þeim varið til
þess að vernda
auðlindirnar og
rannsaka þær og
viðhalda þeim svo
og til hagsældar
fyrir þjóðina að
1 TILLÖGUM
auðlindanefndar,
sem kynntar
voru í gær, er
gert ráð fyrir að
nýtt ákvæði
verði tekið upp í
stjórnarskrána
um þjóðareign á
auðlindum.
Til rökstuðn-
ings þessari til-
lögu segir í
skýrslu nefndar-
innar:
„í því skyni að
eyða þessari
réttaróvissu og
samræma um leið reglur um eign-
arhald á þeim náttúruauðlindum,
sem ekki eru undirorpnar einka-
eignarrétti, er lagt til að tekið
verði upp nýtt form á eignarrétti
til hliðar við hinn hefðbundna sér-
eignarrétt einstaklinga og lögaðila.
Það heiti, sem orðið hefur fyrir
valinu er þjóðareignarréttur, þ.e.
eignarréttur íslenzku þjóðarinnar
á þeim náttúruauðlindum, sem
ekki eru háðar einkaeignarrétti.“
Stj órnarskrárákvæði
Síðan er lagt til að tekið verði
upp svohljóðandi ákvæði í VII.
kafla stjórnarskrárinnar:
„Náttúruauðlindir og landsrétt-
indi, sem ekki eru háð einkaeign-
arrétti, eru þjóðareign eftir þvi,
sem nánar er ákveðið í lögum.
Handhafar löggjafar- og fram-
kvæmdarvalds fara með forsjá,
vörzlu og ráðstöfunarrétt þessara
auðlinda og réttinda í umboði þjóð-
arinnar.
Náttúraauðlindir og landsrétt-
indi í þjóðareign má ekki selja eða
láta varanlega af hendi til einstakl-
inga eða lögaðila. Þó má veita þeim
heimild til afnota eða hagnýtingar
á þessum auðlindum og réttindum
gegn gjaldi að því tilskildu, að hún
sé tímabundin eða henni megi
breyta með hæfilegum fyrirvara
eftir því, sem nánar er ákveðið í
lögum. Slík heimild nýtur verndar
Breytingar á 1. grein
Jafnframt leggur auðlindanefnd
til, að í tengslum við þetta stjórn-
arskrárákvæði verði 1. grein lag-
anna um stjórn fiskveiða, sem nú
kveður á um sameign þjóðarinnar
á fiskimiðunum, breytt þannig að
hún hljóði svo: „Nytjastofnar á ís-
landsmiðum eru þjóðareign.
Markmið laganna er að stuðla að
verndun og hagkvæmri nýtingu
nytjastofnanna og tryggja með því
trausta atvinnu og byggð í land-
inu.“
í skýrslu nefndarinnar kemur
fram, að framhald 1. greinar lag-
anna um stjórn fiskveiða færi svo
eftir því, hvort fyrningaleið eða
veiðigjaldsleið yi-ði valin.
Ef fyrningaleiðin yrði valin legg-
ur nefndin til að framhaldið hljóði
svo: „Uthluta má veiðiheimildum
til einstaklinga og lögaðila gegn
gjaldi að því tilskildu, að þær séu
tímabundnar svo sem nánar er
kveðið á um í lögum þessum.“
Ef veiðigjaldsleiðin yrði farin
mundi þetta ákvæði hljóða svo skv.
tillögum nefndarinnar: „Úthluta
má veiðiheimildum til einstaklinga
og lögaðila gegn gjaldi að því til-
skildu, að þeim verði ekki breytt
nema með minnst fimm ára fyrir-
vara, svo sem nánar er kveðið á
um í lögum þessum.“
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Auðlindanefnd á fundi í Þjóðmemungarhiísinu. Frá vinstri: Lúðvík Bergvinsson alþingismaður, Styrmir Gunn-
arsson ritsljóri, Svanfríður Jónasdóttir alþingismaður, Sveinn Agnarsson, starfsmaður nefndarinnar, Jóhannes
Nordal, formaður nefndarinnar, Eiríkur Tómasson prófessor, Ragnar Árnason prófessor, Guðjón Hjörleifsson
bæjarstjóri og Ari Edwald framkvæmdastjóri.
Fyrningarleið
eða veiðigjald
í TILLÖGUM auðlindanefndar, sem
kynntar voru í gær, er bent á tvær
leiðir til þess að innheimta auðlinda-
gjald af sjávarútvegi fyrir afnotarétt
af fiskimiðunum. Þar er um að ræða
fymingaleið og veiðigjaldsleið.
Fyrningarleið
I skýrslu nefndarinnar er fyrn-
ingaleiðinni lýst með eftirfarandi
hætti:
„Meginatriði þessarar leiðar er
fólgið í því, að allar aflahlutdeildir
fymist um fastan hundraðshluta á
ári - þ.e.a.s. gangi til ríkisins - en
með því er komið á festu um varan-
leika hlutdeildanna um leið og um-
ráðaréttur þjóðarinnar yfir auðlind-
inni er skýrt skilgreindur. Með
hinum tímabundna en skýra afnota-
rétti sem í þessu felst er greitt fyrir
því, að handhafar aflahlutdeilda geti
farið með þær sem óbein eignarrétt-
indi, t.d. varðandi framsal og veð-
setningu.
Síðan er gert ráð fýrir því, að
fyrndar aflahlutdeildir verði seldar
jafnóðum aftur á markaði eða á upp-
boði. Með því fyrirkomulagi, að fyrn-
ingin sé fastur hundraðshluti allra
aflahlutdeilda á hverjum tíma verða
þær einsleitar og því allar jafnverð-
mætar á markaði en það ætti að
greiða mjög fyrir viðskiptum. Þegar
hinar fyrndu aflahlutdeildir bætast
við venjulegt framboð á hlutdeildum
ár hvert má telja víst, að um verði að
ræða mjög virkan markað með afla-
hlutdeildir, sem mun auka sveigjan-
leika innan sjávarútvegsins og bæta
aðgengi nýrra aðila og vaxtarmögu-
leika hagkvæmustu fyrirtækjanna.
Ljóst er að áhrif þessa kerfis á af-
komu og rekstur sjávarútvegsins
ræðst fyrst og fremst af því, hve há
fyrningaprósentan er og þar með
gildistími aflahlutdeildanna."
Veiðigjaldsleið
Um veiðigjaldsleiðina segir í
skýrslu auðlindanefndar:
„Veiðigjaldið mætti annaðhvort
skilgreina sem hlutfall af verðmæti
landaðs afla eða sem tiltekna fjár-
hæð á hvert kg af úthlutuðu afla-
marki. Þótt ákvörðun veiðigjaldsins
hljóti að liggja hjá Alþingi verður
hún að byggjast á mati á því hvers
virði aðgangur að auðlindinni er fyr-
ir heildarafkomu sjávarútvegsins.
Hér getur þó aldrei orðið um annað
en mat eða jafnvel ágizkun að ræða,
þar sem auðlindai-entan er í rauninni
óþekkt stærð, þótt markaðsverð á
aflahlutdeildum gefi nokkra vís-
bendingu.
Mikilvægt er að upphæð eða hlut-
fall veiðigjaldsins af aflaverðmæti sé
fastákveðið til nokkurra ára í senn
svo að fyrirtæki búi ekki við sífellda
óvissu um greiðslubjrði sína. Lengri
tími en 10 ár á milli þess, að gjaldið
sé endurskoðað er þó varla æskileg-
ur, þar sem aðstæður sjávarútvegs-
ins eru sífellt að breytast. Einnig er
á það að benda að nokkur sveigjan-
leiki felst í því að veiðigjaldið sé
ákveðið sem hlutfall af verðmæti
landaðs afla svo að áhrif breytinga á
aflamagni og afurðaverði komi þar
fram.“
Afstaða LÍÚ til skýrslu auðlindanefndar
Brýnt að eyða óvissu um
framtíð fiskveiðistjórnunar
1. Stjóm LÍÚ er sammála því af-
dráttarlausa áliti nefndarinnar að
byggja eigi stjórn fiskveiða áfram á
aflamarkskerfinu enda stuðlar það
að hagræðingu og vel skipulögðum
rekstri.
2. Stjóm LIÚ er sammála nefnd-
inni um að mest hagkvæmni næst
ef gildistími úthlutunar aflahlut-
deiidanna er sem lengstur og fram-
sal aflaheimilda frjálst.
3. Stjóm LÍÚ er sammála nefnd-
inni og fagnar því að umræða um
auðlindagjald snúist um að fullkom-
ins jafnræðis atvinnugreina verði
gætt varðandi greiðslu slíks gjalds.
4. Útvegsmenn eiga stjómar-
skrárvarinn rétt tO að stunda fisk-
veiðar. Þegar að því kom að nauð-
syn bar til að takmarka aðgang að
auðlindinni var eðlilegt að þeir
fengju aflahlutdeildum úthlutað
enda vom hagsmunir þeirra skert-
ir. Því til viðbótar hafa yfir 80%
veiðiheimilda skipt um hendur frá
því að aflamarkskerfið var tekið
upp og þannig hefur markmiði lag-
anna um stjóm fiskveiða um hag-
ræðingu verið fylgt af útvegsmönn-
um.
Með vísan tO þessa telur stjóm
LÍ Ú að ekki beri að innheimta auð-
lindagjald vegna nýtingar fiski-
stofna við ísland vegna stjórnar-
skárvarinna atvinnuréttinda þeirra
sem veiðarnar stunda.
Þrátt fyrir ofangreint er stjóm
LÍÚ reiðubúin til viðræðna við
stjórnvöld um greiðslu hóflegs auð-
lindagjalds enda megi það verða til
að ná víðtækri sátt um stjómun
fiskveiða.
I því sambandi verði m.a. eftir-
talinna atriða gætt:
4.1. Um verði að ræða auðlinda-
gjald til að standa undir skil-
greindum kostnaði við eftirlit og
rannsóknir á auðlindinni enda
verði sú starfsemi á forræði út-
vegsmanna að svo miklu leyti
sem unnt er.
4.2. Gjaldið verði tekið af óskiptu
aflaverðmæti enda er launahlut-
fall í fiskveiðum er um 40% af
tekjum og miklu hærra en í öðr-
um framleiðslugreinum.
4.3. Reglur um greiðslu auðlinda-
gjalds gildi til langs tíma enda er
óviðunandi fyrir sjávarútveginn
að búa við þá óvissu sem greinin
hefur búið við undanfarin ár.
4.4. Upphæð auðlindagjalds
verði ákveðin með hliðsjón af af-
komu sjávarútvegsins og útgerð-
inni verði veittur tími til aðlögun-
ar að greiðslu auðlindagjaldsins.
4.5. AflaheimOdir verði strax
skilgreindar sem óbein eignar-
réttindi og sem slíkar framselj-
anlegar og veðhæfar eins og
kemur fram í skýrslu auðlindan-
efndar.
4.6. Tekið verði mið af starfsskil-
yrðum sjávarútvegs í samkeppn-
islöndunum.
4.7. Komið verði í veg fyrir að
auðlindagjald verði notað tO mis-
mununar innan gi-einarinnar og
mismunun í úthlutun aflaheim-
ilda mOU aðila og byggðarlaga
verði aflögð.
5. Stjóm LÍÚ hafnar alfai-ið upp-
boði ríkisins á aflahlutdeildum eða
aflamarki.
6. Stjórn LÍÚ telur Ijóst að
skýrsluhöfundar geri sér ljósa
grein fyrir að afkoma sjávarútvegs-
ins um þessar mundir býður ekki
upp á frekari álögur á greinina.
7. Stjórn LÍÚ leggur áherslu á að
brýnt er að allri óvissu um framtíð-
arskipulag fiskveiðistjómunar
verði eytt enda hefur óvissa um
varanleika úthlutunar veiðiheim-
ilda tafið hagræðingu og framþró-
un í sjávarútvegi.
Sævar Gunnarsson
Við höfnum
auðlinda-
gjaldi
„VIÐ emm á móti auðlindagjaldi,
meðal annars vegna þess að við ger-
um okkur grein fyrir því að hætta er
á því að það verði á endanum tekið af
sjómönnum en ekki útgerðarmönn-
um. Þess vegna leggjumst við gegn
því og það hefur ekkert breytzt við
þessa skýrslu. Við höfnum auðlinda-
gjaldi sem slíku,“ segir Sævar Gunn-
arsson, formaður Sjórnannasam-
bands Islands.
„Mér sýnist að þarna sé verið að
gera tillögur um að setja á auðlinda-
gjald og þá gegn því að hægt verði að
veðsetja aflaheimildirnar. Það kem-
m- mér á óvart, því það var hægt áð-
ur að mínu mati. En á móti komi
meiri stöðugleiki í úthlutun, allt að
tíu árum. Hins vegar er tekið fram
að eignarhald útgerðarinnar verði
ekki eins mikið og nú er. Það er alveg
ljóst að þessi auðlindaskattsumræða
er tilkomin vegna vinnubragða út-
vegsmanna sjálfra við
auðlindagjaldstöku af sjómönnum í
formi þátttöku í kvótakaupum. Það
er upphafið. Þeir geta því bitið í
tunguna á sjálfum sér yfir því hve
langt þetta mál er komið.“