Morgunblaðið - 30.09.2000, Blaðsíða 58

Ö8 LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 2000
HESTAR
MORGUNBLAÐIÐ
Y ondir
hnakkar
helsta orsök
bakverkja
Þótt margir haldi að hestanudd sé nýtt fyrir-
bæri er ekki svo. Vitað er að menn nudduðu
dýr fyrir um 3000 árum í Grikklandi vegna
þess að það hafði áhrif á hreyfíngar þeirra,
hárafar og jók vellíðan. Catrin Engström
hefur á undanförnum árum unnið við að
nudda hesta hér á landi. Ásdfs Haralds-
dóttir brá sér á námskeið sem hún hélt á
Stað í Borgarfirði ásamt nokkrum áhuga-
sömum konum og húsbóndanum á bænum.
CATRIN Engström er sænsk en hef-
ur búið hér á landi í rúman áratug.
Fyrir nokkrum árum fékk hún áhuga
á hestanuddi og sótti nám í greininni í
Svíþjóð. Síðan segist hún hafa lært
jafnt og þétt af þeirri reynslu sem
hún hefur öðlast frá því að hún lauk
námi og fór að vinna við að nudda
hesta. Það er óhætt að segja að nám-
skeiðið hennar hafí bæði verið vel
skipulagt og fróðlegt. Nemendumir
voru sammála um að það tæki tíma að
melta allan þann fróðleik sem þeir
innbyrtu á tveimur dögum.
Stærstur hluti fyrri dagsins fór í
bóklegt nám en endaði með því að
nemendumir tóku þijá hesta og
nudduðu til að átta sig á vöðvabygg-
ingu hesta og hvar svokallaðir álags-
punktar væra. Þetta var góður undir-
búningur fyrir næsta dag. Fyrri
deginum lauk svo með því að Catrin
fór yfír marga og misjafna hnakka til
að sýna hverjir væra góðir og hverjir
slæmir og hvað bæri að hafa í huga
við val á hnökkum og viðhald þeirra.
-> Daginn eftir var hver með sinn hest
og voru þeir allir nuddaðir hátt og
lágt. Fyrst sýndi Catrin hvemig ætti
að nudda hvert svæði og kenndi hvar
helst væri að fínna veikleika og
hvemig ætti að fínna þá. Auk þess
kenndi hún hvers konar handbragð
ætti að nota.
Hestamir vora mjög mismunandi
og mismikil vandamál hjá þeim. Sum-
ir voru með sælusvip frá byijun en
aðrir, sérstaklega þeir sem vora held-
ur kaldir í lund og ekki sérlega rólegir
í umgengni, tóku sér lengri tíma.
Smám saman nutu þeir þess einnig að
fá nudd og róuðust mikið. Eftir nudd-
ið þurfti að hreyfa hestana, annað-
hvort í taumi, í hringgerði eða í reið.
* Tíu manna fjölskylda gengnr
ekki í sama pari af skdm
Það vakti athygli að alltaf var aftur
og aftur komið að því hve hnakkar
skipta miklu máli fyrir hestana. Catr-
in segir að það sé ekki auðvelt að
finna réttan hnakk í „hnakkafrum-
skóginum“, en benti á mjög mikilvæg
atriði sem hafa verður í huga við val á
hnökkum. Hún sagði að nauðsynlegt
væri að hugarfarsbreyting yrði hjá
íslendingum varðandi hnakka og að
ef maður ætti tíu hesta væri ekki nóg
að eiga einn hnakk. Það væri ekki
* fræðilegur möguleiki að hann passaði
öllum hestunum, frekar en að tíu
manna fjölskylda gæti notað eitt og
sama skóparið! Svo að hnökkum sé
aftur líkt við skó segir hún að við vit-
um öll hversu mikiivægt það er fyrir
okkur að vera í þægilegum skóm og
hvaða afleiðingar það getur haft ef við
- göngum í skóm sem ekki passa.
„Um 80-90% hesta sem ég með-
höndla era aumir eða sárir í baki og í
flestum tilfellum er það vegna þess að
hnakkurinn er lélegur eða passai-
ekki,“ segir hún og vill taka það fram
að hún hafí engan áhuga á að tala um
hvort hnakkar séu þægilegir fyrir
knapann eða ekki. Það sem hún ein-
beitir sér að er að skoða hnakka með
tilliti til þess hvort þeir henti hestun-
um eða ekki. Knapinn getur fundið út
hvort hnakkur henti sér, en hesturinn
hefur ekkert val.
Flestir hnakkar
of þröngjir að framan
,Á þessu ári hef ég tekið upp á því
að skoða hnakka sem notaðir eru á þá
hesta sem ég fæ í meðferð. Eg hef
komist að því að burðargeta íslenska
hestsins virðist vera jafngóð og stóra
hestanna. Þegar bak íslenska hests-
ins er mælt, lengd og breidd, kemur í
ljós að aðeins munar örfáum sentí-
metram á íslenskum hesti sem er um
145 cm á herðakamb og hesti sem er
170 cm á herðakamb. Islenski hestur-
inn getur því borið knapa jafnauð-
veldlega og stórir hestar. Oftast er
það lika þannig að þyngd knapans
skiptir engu máli, ef undan era skildir
knapar sem era milli 100 og 120 kg.
Þeii' þurfa auðvitað að skipta oftar
um hesta, það segir sig sjálft.“ En
bakveiki getm- h'ka komið fram hjá
hestum mjög ungra og léttra knapa
og segist Catrin hafa lent í því. Hún
segist því geta fullyrt að mestu skipti
að hnakkurinn passi hestinum.
,Almennt má segja að langflestir
hnakkar sem hér era í notkun séu of
þröngir að framan. Þeir geta ekki
lagst að hestinum heldur liggja of
hátt ofan á honum og verða óstöðugii-
og renna því frekar fram. Einnig er
allt of algengt að fólk leggi of aftar-
lega á hestinn. Þar að auki situr það
aftarlega í hnakknum sem veldur því
að hann lyftist upp að framan og
skríður fram. Astæðan fyrir því að
fólk leggur of aftarlega.á hesta er að
það misskilur hvemig fá á hest til að
ganga inn undir sig. Það heldur að
það geri það með því að sitja ofan á
spjaldhrygg hestsins og toga í taum-
ana. Þetta er rangt því til þess að
hvetja hest til að ganga inn undir sig
að aftan þarf að styðja við kviðvöðv-
ana á hestinum á síðunum með kálf-
unum. Ef setið er í lóðréttri ásetu í
góðum hnakk á sterkasta hluta
hryggjaiins era kálfamir á réttum
stað til að ná þessu fram. Kviðvöðv-
amir dragast þá saman og knýja aft-
urpartinn áfram.
Þarf að koma þremur
konufíngrum milli púða
Þegar setið er aftur á spjaldhrygg
á hestinum, þar sem hryggurinn
Catrin sýnir punkt á snoppunni sem leysir sæluhormónið endorfin úr læðingi sé þrýst á hann.
Það er sælusvipur á Létti frá Stóra-Ási þegar Catrin sýnir áhugasömum
nemendum hvar kviðvöðvamir koma saman.
sjálfur er í raun og vera einu beinin
sem halda knapanum uppi, finnur
hann til og setur sig í kút sem veldur
því líka að hnakkurinn skríður fram.
Til að bæta gráu ofan á svart verður
staðsetning gjarðarinnar ekki undir
bringubeininu, sem nær tiltölulega
stutt aftur á hestinum, heldur utan
um rifbeinin þar sem ekkert hart bein
kemur í veg fyrir að of fast verði girt.
Gjörðin á að vera handarbreidd fyrir
aftan olnboga.
Þegar allt er komið í óefni og
hnakkurinn skríður alltaf fram fer
fólk að nota alls kyns hjálpartæki, svo
sem stoppgjörð, sem stundum er girt
fyrir framan hnakkinn, heftir hreyfi-
getu hestsins og meiðir hann, eða
dýnu sem klessist við hárin á baki
hestsins auk þess sem húðin getur
ekki andað. Allt þetta held ég að geri
illtverra.
Óhætt er að segja að hnakkur fyrir
íslenskan hest þurfi að vera um 30 cm
breiður þar sem virkið nær lengst
niður að framan. Auk þess þarf raufin
á milli púðanna að vera um sex cm á
breidd, eða eins og þrír konufingur,
alla leið og ef eitthvað er aðeins breið-
ari fremst yfir herðakambinum. Þetta
er mikilvægt því tindarnir ofan á
hryggnum era mjög viðkvæmir. Þar
er mjög mikið af taugaendum og ekk-
ert tá að veija þá. Ef hnakkur er ekki
nógu vel stoppaður er alltaf hætta á
að hann leggist ofan á tindana þegar
knapinn sest á bak og það er mjög
hættulegt því sársaukinn hlýtur að
vera nær óbærilegur fyrir hestinn. Ef
ekki er nægilegt bil á milli púðanna er
aftur á móti hætta á að þeir klemmist
utan um tindana þegar knapinn sest í
hnakkinn og það er álíka sársauka-
fullt. Ef hestur er aumur ofan á tind-
unum tel ég það vera mun alvarlegra
en ef verkir era í vöðvum því það er
auðveldara að lækna verkina í vöðv-
unum. í kringum tindana era aðal-
lega sinar og blóðflæði er alls ekki
jafnmikið þar og í vöðvum. Ef komið
er slit eða meiðsl í þessar sinar eða
tindana tekur langan tíma að fá það til
að gróa. Meiðsl á þessum stað geta
auðvitað orsakast líka af því að hestur
er bitinn eða veltir sér ofan á stein, en
þau meiðsl jafna sig á fjóram til fimm
dögum. Ef aftur á móti það er hnakk-
urinn sem orsakar meiðslin er hætt
við að áframhaldandi notkun hans
haldi þeim við.“ Catrin segir að raufin
á milli púðanna sé líka loftræsting til
að kæla bakið. Því sé mikilvægt að ef
notaðar era dýnur, sem ekki ætti að
þurfa ef hnakkur er góður, verði að
sjá til þess að þær liggi ekki ofan á
hryggnum heldur fari miðja þeirra
upp að hnakknum innan í raufinni.
Islenska ullin best til
að stoppa í hnakka
„Tilgangur púðanna er að dreifa
þyngd knapans. Púðarnir geta aðeins
gert það ef þeir era eins sléttir og
mögulegt er, það er að segja að jafnt
sé troðið í þá alla leið, svolítið breiðir,
stöðugir en samt mjúkir og eftirgef-
anlegir. Mikilvægt er að púðarnir séu
nákvæmlega eins báðum megin þann-
ig að knapinn sitji ekki skakkur í
hnakknum og að miðjan á hnakknum
sé á réttum stað. Einnig skiptir máli
hvað er notað til að stoppa í púðana og
er íslenska ullin þar langbesta efnið.
Að mínu áliti á eldd að nota neitt ann-
að en ull þótt oft sé blandað öðram
efnum saman við eða notuð gerviefni
sem ekki anda. Leður og ull era nátt-
úruleg efni sem sjá til þess að draga
raka frá baki hestsins. Bæði þessi efni
anda. Hnakkurinn ætti að vera vel
bældur eftir um 60 tíma reið. Þá þarf
að athuga mjög vel hvort myndast
hafi kögglar eða dældir í púðunum.
Ef svo er þarf að troða ull í hann að
nýju.“ Catrin segir að allir geti gert
nokkurskonar „óhreinindapróf ‘ til að
sjá hvemig hnakkurinn liggur á hest-
inum. Þá er hvítt handklæði eða lak
lagt á bak hestsins og hnakkurinn
beint ofan á. Síðan er farið í reiðtúr og
þegar komið er til baka er sprett af og
hnakknum lyft beint upp af hestinum.
Þá á að sjást hvernig hnakkurinn
dreifir þyngd knapans á hestinum. Ef
sumir blettir era dökkir og aðrir ljósir
á baki hestins dreifir hnakkurinn
þyngdinni ekki rétt, heldur liggur að-
eins á dökku punktunum. Ef svo er er
rétt að fara með hnakkinn til söðla-
smiðs og láta laga hann.
Hún segir að hestar sem einu sinni
verða aumir og bólgnir í baki hafi til-
hneigingu til að verða það aftur ef
eitthvað bregður út af, alveg eins og
fólk sem einu sinni hefur fengið í bak-
ið. Því þurfi að gæta sérstaklega vel
að þessum hestum. „Hestinn þarf því
að athuga í hvert sinn sem farið er á
bak, því hestur sem er aumur í baki
gæti tekið upp á því að rjúka eða
hrekkja til að flýja sársaukann. Ef
fólk venur sig á að bursta eða kemba
hestinn alltaf áður en lagt er á hann
kemur strax í ljós ef hesturinn er
aumur. Hann víkur sér undan sár-
saukanum.“ Catrin segir að hluta af
vandanum megi einnig rekja til þess
að trippi fái ekki tækifæri til að
þroskast líkamlega áður en farið er að
ríða þeim. Vöðvarnir era oft ekki
nógu þroskaðir til að bera knapa og
hnakk og ef hnakkurinn er rangt
hannaður eiga bakvöðvar hestsins
enga möguleika á að þroskast eðli-
lega. „Því miður era íslendingar ekki
nógu duglegir að notfæra sér þau for-
réttindi að geta teymt hest með sér.
Þessi aðferð sem notuð var í gamla
daga að teyma trippin mikið með
hesti fyrsta veturinn var einmitt al-
veg Iqörin leið til að styrkja þau. Þau
lærðu svo mikið af þessu auk þess
sem vöðvarnir fengu að þroskast og
stælast áður en farið var að ríða þeim.
Það væri óskandi að meira væri gert
af þessu,“ segir hún. „Þegar trippið er
búið að læra að teymast með án þess
að streða fer það sjálfkrafa að stilla
sig rétt af og nota rétta vöðva í flest-
um tilfellum. Ekki má heldur gleyma
hvað það er andlega uppbyggjandi
fyrir hesta að fara með öðrum. Þeir
verða bæði viljugri og glaðari."
Prufutími og skilaréttur
ætti að fylgja hnökkunum
Catrin segir að aldrei sé lögð nógu
mikil áhersla á mikilvægi þess að
hnakkurinn passi hestinum. „Hnakk-
ur á að vera það góður að hesturinn
geti hreyft sig jafnauðveldlega með
hann á baki og þegar hann er fijáls
úti í haga. Til þess að komast að þessu
verðum við að fá að prófa hnakkana
sem við eram að hugsa um að kaupa.
Þá á ég ekki við að setjast á þá inni í
búð, heldur fá þá lánaða til að geta
riðið út í þeim í um það bil viku. Þá er
gott að gera „óhreinindaprófið" með
hvítu laki eða handklæði og reyna að
átta sig á því hvort hnakkurinn dreifi
þyngd knapans nógu vel. Hnakkar
era dýrir hlutir sem eiga að endast
vel og lengi og því er mikilvægt að
standa vel að valinu, sérstaklega
hestsins vegna. Ef við kaupum okkur
rúm sem passar okkur ekki höfum við
skilarétt í ákveðinn tíma. Þannig
þyrfti það líka að vera þegar við kaup-
um hnakk handa hestinum okkar.“