Morgunblaðið - 30.09.2000, Blaðsíða 14

■
f
I
14 LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
1
FRÉTTIR
Menningarminjadagur í Evrópu
Umræða um merka
*
fornleifastaði á Islandi
MENNINGARMINJADAGAR í
Evrópu eru haldnir á ári hverju fyrir
tilstuðlan Evrópuráðsins og Evrópu-
sambandsins. Af því tilefni stendur
Þjóðminjasafn íslands fyrir dagskrá
í öllum fjórðungum landsins í dag og
á morgun. Dagskráin tengist þjóðar-
gjöfinni sem samþykkt var á Alþingi
á Þingvöllum 2. ágúst síðastliðinn, en
þeirri gjöf er ætlað að styðja forn-
leifarannsóknir á merkustu minja-
stöðum á landinu.
Yfirskrift dagskrárinnar er
„Merkir fornleifastaðir á íslandi" en
slíkir staðir eru mjög margir. Því var
ákveðið að velja sérstaklega einn
stað í hverjum landsfjórðungi, nema
á Norðurlandi þar sem sjónum verð-
ur beint að tveimur stöðum. Þeir
staðir sem valdir hafa verið eru
Skriðuklaustur á Héraði, Þingvellir,
Reykholt í Borgarfirði og Hólar í
Hjaltadal en einnig verður skoðun-
arferð að Gásum í Eyjafirði. Efnt er
til málþings eðá skoðunarferðar á
hverjum stað og skýrt frá því sem
fram hefur komið í fornleifarann-
sóknum í gegnum tíðina. Auk þess
verður rætt um hugsanlegar leiðir
við tilhögun frekari rannsókna á
nýrri öld. í tilefni menningarminja-
dags Evrópu verða söfn víða um land
opin til þess að vekja áhuga almenn-
ings í landinu á menningarminjum.
Stefnumótun fornleifa-
rannsókna á Þingvöllum
Að sögn Margrétar Hallgríms-
dóttur þjóðminjavarðar verður dag-
skráin á Þingvöllum í dag í samvinnu
við félagið „Minjar og sögu“. Lagt
verður af stað í rútu frá Þjóðminja-
safninu við Suðurgötu klukkan eitt
og komið til baka um fimmleytið.
Gengið verður um sögustaði á svæð-
inu í fylgd Sigurðar Líndal prófess-
ors og sagnfræðings og fomleifa-
fræðinganna Guðmundar Ólafssonar
og Orra Vésteinssonar. Auk þeirra
mun Margrét taka þátt í umræðun-
um og ræða stefnumótun í fomleifa-
rannsóknum á þessum sögufræga
stað.
„Við munum ræða hvaða minjar
væri áhugavert að rannsaka frekar
og jafnframt hvað er æskilegra að
eiga óraskað,“ sagði Margrét. „Einn-
ig munum við kynna það sem búið er
að kortleggja á þessu svæði, en
Fomleifastofnun og Þjóðminjasafnið
hafa unnið töluvert starf á því sviði.
Þarna gefst því tækifæri til að kynna
vitneskju um minjar á Þingvöllum og
velta vöngum yfir framtíðinni í fram-
haldi af því. í rauninni hefur fremur
lítið verið rannsakað á Þingvöllum
og litlu verið raskað, svo það em
sýnilegar fornleifar sem við ætlum
að skoða í þessari ferð.“
Umfjöllun um Snorra og forn-
leifarannsóknir í Reykholti
í Reykholti mun Snorrstofa í sam-
vinnu við Þjóðminjasafnið vera með
dagskrá er hefst kl. 14 í dag í hinu
nýja húsnæði Snorrastofu. Sam-
kvæmt upplýsingum frá Bergi Þor-
geirssyni, bókmenntafræðingi, sem
hefur umsjón með málþinginu í
Reykholti verður fjallað sérstaklega
um Snorra Sturluson, hans tíð og
framhald rannsókna á staðnum.
Bergur mun ríða á vaðið með þver-
faglegri umfjöllun um Reykholt, en
að því loknu heldur Guðrún Nordal
bókmenntafræðingur og sérfræðing-
ur á Ámastofnun árlegan minning-
arfyrirlestur um Snorra Sturluson.
Fyrirlestur hennar nefnist „Skáld
verður til: Um dróttkvæði og lær-
dóm á miðöldum“. Magnús A. Sig-
urðsson, minjavörður Vesturlands,
mun lýsa helstu verkefnum í þessum
landshluta og Guðrún Sveinbjarnar-
dóttir fornleifafræðingur flytur er-
indi um fornleifarannsóknir í Reyk-
holti. Ef veður leyfir verða fornleifar
skoðaðar undir leiðsögn Guðrúnar.
Hólar í Hjaltadal sem
sögu- og fornminjastaður
Ámi Daníel Júlíusson sagnfræð-
ingur hefur umsjón með dagskránni
á Hólum í Hjaltadal sem hefst klukk-
an 14 á morgun. Dagskráin fjallar
um Hóla sem sögu- og forminjastað
en fjórir fræðimenn munu flytja er-
indi. Sigurður Bergsteinsson, ný-
skipaður minjavörður á Norðurlandi
Morgunblaðið/Orri Páll
Guðrún Sveinbjarnardóttir
fornleifafræðingur við forn
göng sem fundust við uppgröft í
Reykholti.
vestra, mun fjalla um mögulegan
fornleifagröft á Hólum, en að sögn
Árna Daníels hafa engar fornleifa-
rannsóknir verið framkvæmdar þar
enn sem komið er. „Katrín Gunnars-
dóttir hjá Byggðasafninu í Skaga-
firði hefur þó skráð sjáanlegar fom-
minjar en hún mun fjalla um þá
skráningu og benda á það sem henni
finnst athyglisverðast," sagði Árni
Daníel. „Þór Hjaltalín hefur unnið að
rannsóknum á Nýjabæ, gamla torf-
bænum hér á Hólum, en Þór ætlar að
kynna nýjar hugmyndir um aldur
hans. Bærinn er ákaflega merkileg-
ur, byggður í einu lagi á nítjándu öld,
en viðgerðir á honum hafa nú staðið
yfir í tíu ár.“ Sjálfur ætlar Árni Dan-
íel að kynna tvær úttektir á Hólastól
frá sautjándu og átjándu öld sem
greina frá húsaskipan á staðnum, en
forn húsanöfn svo sem Brytastofa,
Kvennaskáli og Breiðabúr segja
áhugaverða sögu.
Dagskrá helguð verslunarstaðn-
um Gásum í Eyjafirði hefst á Minja-
safninu á Akureyri á morgun kl. 14,
en að henni standa Þjóðminjasafnið
og Minjasafn Akureyrar í samvinnu
við Gásafélagið. Á safninu verður
skoðuð sýning sem fjallar að hluta til
um þennan verslunarstað, en að því
loknu verður keyrt út að Gásum og
gengið um tóftasvæðið og sagt frá
því sem þar ber fyrir augu.
Guðrún María Kristinsdóttir sér
um skipulagningu dagskrárinnar, en
að hennar sögn er þar um að ræða
gleggstu kaupstaðarminjar á íslandi
frá miðöldum. „Þetta hefur lengi
verið einn af þeim stöðum á landinu
sem taldir eru álitlegastir til fom-
leifarannsókna. Aldrei hefur verið
byggt á tóftum verslunarstaðarins
og að því leytinu til eru þær mjög
merkilegar. Þarna var verslað allt
frá landnámi og fram yfir 1400, en
eftir það er talið að dregið hafi úr
skipakomum á Gása. Það var um það
leyti sem útflutningur á skreið varð
mikilvægari en útflutningur á vað-
máli, en verstöðvar voru helst á Suð-
ur- og Vesturlandi, töluvert langt frá
Gásum svo staðurinn varð aldrei
mikilvægur fiskútflutningsstaður.“
Ymislegt er vitað um Gása úr ís-
lendingasögum og annálum að sögn
Guðrúnar, en þeir fyrstu til að
stunda þar fornleifarannsóknir voru
þeir Daniel Bruun og Finnur Jóns-
son sem grófu þar árið 1907. Mar-
grét Hermanns Auðardóttir og
Bjarni Einarsson grófu könnunar-
skurði árið 1986, en samanlögð vitn-
eskja úr þessum uppgröftum bendir
til þess að menn hafi búið þarna í
verslunarbúðum á sumrin.
Klausturlíf og klausturminjar
að Skriðuklaustri
„Fomminjar og trú að Skriðu-
klaustri“ er yfirskrift dagskrárinnai’
á Austm-landi í dag. Skúli Björn
Gunnarsson, forstöðumaður Gunn-
arsstofnunar, hefur umsjón með
skipulagningu dagskrárinnar að
Skriðuklaustri og sagði að hún snúist
um klausturlífið þar á öldum áður og
þær klausturminjar sem þar er að
finna í jörðu. Gengið verður um
svæðið og sagt frá forkönnun sem
gerð var í sumar til að staðsetja
þessar fornu byggingar.
„Steinunn Kristjánsdóttir forn-
leifafræðingur stýrði þessum rann-
sóknum,“ sagði Skúli Björn, „en
þetta var samstarfsverkefni Minja-
safns Austurlands og Gunnarsstofn-
unar. Guðrún mun gera grein fyrir
því sem forkönnunin leiddi í ljós
ásamt Guðnýju Zoéga minjaverði og
Friðriku Marteinsdóttur jarðfræð-
ingi sem einnig unnu við þessa rann-
sókn. Könnunarskurðirnir sem
grafnir voru eru ennþá opnir og fólki
gefst tækifæri til að fá útskýringar á
því sem þar sést ef verður leyfir.
Helgi Hallgrímsson náttúrufræðing-
ur, sem rannsakað hefur örnefni í
Fljótsdal og lífshætti til forna mun
vera leiðsögumaður í gönguferð um
svæðið og kanna hvort örnefni geta
leitt til skilnings á sögunni á þessu
svæði.“
Eftir gönguferðina mun Svanhild-
ur Óskarsdóttir, norrænufræðingur
á Árnastofnun, flytja erindi um
Maríudýrkun á miðöldum en Skriðu-
klaustur var helgað Maríu. Skúli
Björn mun segja frá munklífinu og
klaustrinu samkvæmt þeim heimild-
um sem til eru.
„Klaustrið, sem var reyndar eina
klaustrið á Austurlandi, stóð frá
1493 til 1552,“ segir Skúli Björn, „og
vonir manna standa til þess að strax
á næsta ári verði hægt að hefjast
handa við viðameiri fomleifarann-
sóknir hér á staðnum," sagði Skúli
Björn. „Rannsóknimar í sumar
sýndu að skilyrði til þess að rann-
saka klausturbyggingar á Islandi
eru einstaklega góð hér vegna þess
að aldrei var byggt ofan á þessar
byggingar að nýju, öfugt við það sem
gerðistt.d.íViðey.“
Dagskráin á Skriðuklaustri hefst
kl. 14 og er öllum opin, en hún er
samvinnuverkefni Þjóðminjasafns
Islands, Minjasafns Austurlands,
Minjavarðar Austurlands og Gunn-
arsstofnunar.
Menntaskólinn á fsafírði 30 ára
Baráttan langa
fyrir hugsjón
MENNTASKÓLINN á ísafirði var
settur í fyrsta sinn 3. október árið
1970 og verður þrjátíu ára starf-
seminnar minnst í dag klukkan 16
með hátíðarhöldum fyrir almenning
í íþróttahúsinu á Torfnesi. Nemend-
ur og starfsfólk munu svo gera sér
dagamun aftur á þriðjudaginn, 3.
október.
Aldur menntaskólans segir ekki
alla söguna því strax árið 1946
fluttu Hannibal Valdimarsson og
Páll Zóphaníasson framvarp á Al-
þingi um menntaskóla á Isafirði og
Austfjörðum. Framvarpið fékk ekki
framgang í þinginu en var endur-
flutt 1947 og 1949.
Starf postulanna fyrir MI
Framhaldsdeild við Gagnfræða-
skólann á ísafirði, eða 1. ár
menntaskóla, var starfrækt árin
1949-1952 en eftir það lá málið
niðri. Snemma árs 1959 var haldinn
borgarafundur á ísafirði og var þar
m.a. samþykkt að „strax og ástæð-
ur leyfi,_ verði stofnaður mennta-
skóli á ísafirði, með réttindum til
að veita stúdentsmenntun og stúd-
entspróf*. í kjölfar þessa var fram-
haldsdeildin endurreist og varð hún
upphaf menntaskólahalds á ísafirði.
Frá 1959 var frumvarpið um
menntaskólann flutt árlega á Al-
þingi og stutt af öllum þingmönnum
Vestfirðinga.
Haustið 1963 stofnuðu svo tólf
áhugamenn um menntaskóla á ísa-
firði nefnd til að undirbúa málið.
Þessi nefnd var ýmist kölluð 12
manna nefndin eða postularnir.
Fimm þeirra era nú látnir; Baldur
T. Jónsson, Gerald Hásler, Haf-
steinn O. Hannesson, Bárður
Jakobsson og Einar B. Ingvarsson.
Þrír era nú búsettir í Reykjavík;
Björgvin Sighvatsson, Marías Þ.
Guðmundsson og Sigurður J.
Jóhannsson. Fjórir postular era á
ísafirði og þá hitti blaðamaður
Morgunblaðsins í vikunni; Jón Páll
Halldórsson, fyrrv. framkvæmda-
stjóra Norðurtanga, Jóhann T.
Bjamason, fyrrv. framkvæmda-
stjóra Fjórðungssambands Vest-
firðinga, Jóhannes G. Jónsson,
fyrrv. framkvæmdastjóra íshúsfél-
ags ísfirðinga og Gunnar Jónsson,
fyrrv. umdæmisstjóra Brunabótafé-
lagsins. Með öðrum orðum, það var
breiður hópur sem vann að upp-
byggingu skólamála á ísafirði. „Við
hittumst reglulega og funduðum
alltaf á Mánakaffi (nú Á eyrinni),"
segir Jón Páll Halldórsson.
Postulamir stóðu svo fyrir undir-
skriftarsöfnun um alla Vestfirði
með áskorun til Alþingis um að
samþykkja frumvarp um mennta-
skóla á ísafirði. „Við söfnuðum und-
irskriftum rúmlega tvö þúsund
kjósenda á Vestfjörðum og afhent-
um þær þingmönnum Vestfirðinga
á fundi á Mánakaffi 17. janúar 1965,
og veitti Hermann Jónasson, 1.
þingmaður Vestfirðinga, þeim við-
töku,“ segir Jón Páll. I texta sem
fylgdi undirskriftalistanum var lögð
áhersla á að menntaskóli á Isafirði
yrði til hagsbóta fyrir kjördæmið í
heild, myndi stuðla að viðhaldi
byggðar og leiða til sparnaðar fyrir
heimamenn sem vildu mennta böm-
in sín. Á þessum árum hafði einnig
verið sett fram sú skoðun að erfið-
ai-a yrði fyrir Vestfirðinga að keppa
um háskólamenntaða menn ef ekki
væri þar menntaskóli. Frumvarpið
var samþykkt vorið 1965. Postul-
arnir höfðu lokið hlutverki sínu og
málið var komið á framkvæmdastig.
Gildi menntaskólans
fyrir Vestfírðinga
Heimamönnum fannst málið miða
hægt næstu árin. Bæjarstjórn ísa-
fjarðar kaus árið 1968 fimm manna
nefnd til að vinna að framgangi
menntaskólamálsins og var Gunn-
laugur Jónasson formaður hennar.
Nefndin hélt fundi með áhrifa-
mönnum í menntamálum, þing-
mönnum og fleirum og lagði m.a. til
að skólameistari yrði skipaður frá
og með 1. október 1969 „Nefndin
boðaði svo til borgarafundar í sept-
ember 1969 til að ræða málin og
kom á hann m.a. Gylfi Þ. Gíslason
menntamálaráðherra,“ segir Jón
Páll Halldórsson, sem var einn
nefndarmanna, „Gylfi lýsti því yfir
á þeim fundi við mikla hrifningu
fundarmanna, að ríkisstjórnin hefði
ákveðið að menntaskóli skyldi taka
til starfa á ísafirði haustið 1970.“
Jóhann T. Bjamason segir að ekki
sé vafi á að samstaða heimamanna
um málið hafi haft mikilsverð áhrif
á þessa ákvörðun.
Gunnar Jónsson bendir á, að á
þessum tíma hafi einungis fjórir
menntaskólar starfað á landinu;
MA, MR, MH, og Menntaskólinn á
Laugarvatni og voru þeir vissulega
þéttsetnir. Verzlunarskóli íslands
útskrifaði einnig stúdenta frá 1944.
Gunnar segir engan vafa leika á því
að MÍ hafi leitt til þess að stúdent-
ar þaðan hafi komið aftur heim eftir
háskólanám. Aldurinn 16-20 era
mikil mótunarár. „Enda búa á Vest-
fjörðum margir fyrrverandi stúd-
entar úr Menntaskólanum á ísa-
firði,“ segir hann.
Jóhannes G. Jónsson segir að
nemendur MI hafi komið viða af
landinu og margir verið á heima-
vist. Ef til vill hafi þriðjungur nem-
enda verið frá ísafirði, þriðjungur
frá öðrum stöðum á Vestfjörðum,
og þriðjungur frá öðram landshlut-
um. Forsögu Menntaskólans á ísa-
firði lauk með því að undirbúnings-
nefnd var skipuð í janúar 1970, en í
henni sat m.a. Jón Páll Halldórs-
son. Menntaskólanum var fyrst
fundið húsnæði í gamla barnaskóla-
húsinu. í júní 1970 var einn um-
sækjenda um skólameistarastöðuna
skipaður við þessa nýju stofnun. Og
skólinn var loks settur í fyrsta sinn
3. október 1970 af Jóni Baldvini
Hannibalssyni skólameistara við
hátíðlega athöfn í Alþýðuhúsinu.
Nú era liðin þrjátíu ár og tilefnið
er m.a. notað í dag undir dagskrá í
íþróttahúsinu. Þar mun Ólafur
Helgi Kjartansson formaður skóla-
nefndar setja hátíðina, Björn *
Bjarnason menntamálaráðherra
flytja ávarp, Jón Geir og Tumi Þór
Jóhannssynir fyrrv. nemendur MÍ
leika á trommur, Einar Jónatans-
son flytja kveðju frá Hollvættum
skólans og Margrét Gunnarsdóttir
leika einleik á píanó, en þau Mar-
grét og Einar voru bæði í fyrsta ár-
gangi skólans, sem lauk stúdents-
prófi vorið 1974. Pálína
Jóhannsdóttir flytur svo ávarp nú-
verandi nemenda, MÍ-kvartettinn
syngur, Bjöm Teitsson skólameist-
ari flytur stutt ágrip af sögu skól-
ans og Vigdís Jakobsdóttir leikstýr-
ir nemendum sem flytja leikþátt
um skólann.
Einnig verður nýtt merki
Menntaskólans á ísafirði afhjúpað,
en hönnuður þess er Högni Sigur-
þórsson. Að dagskrá lokinni verða
léttar veitingar bomar fram, m.a.
framreiddar af nemendum á matar-
tæknibraut.
Morgunblaðið/Gunnar Hersveinn
Postular MÍ; Gunnar, Jóhannes, Jóhann og Jón Páll, fyrir utan Mána-
kaffi, fundarstað menntaskólamálsins.