Morgunblaðið - 30.09.2000, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 2000 31
LISTIR
Þar til þjáningin
sameinar okkur
Morgunblaðið/Kristinn
Alison verður ekki verð samúðar hans fyrr en hún er mörkuð þjáning-
unni: Hilmir Snær og Elva Ósk í hlutverkum sínum.
LEIKLIST
Þjððleikhúsið
HORFÐU REIÐUR
UM ÖXL
Höfundur: John Osborne. Þýðing:
Thor Vilhjálmsson. Leiksljóri: Stef-
án Baldursson. Leikmynd og bún-
ingar: Þórunn Sigríður Þorgríms-
dóttir. Lýsing: Páll Ragnarsson.
Leikarar: Elva Ósk Ólafsdóttir,
Gunnar Eyjólfsson, Halldóra
Björnsdóttir, Hilmir Snær Guðna-
son og Rúnar Freyr Gíslason.
Föstudagur 29. september.
ÁRIÐ 1956 geystist John Osbome
fram á ritvöllinn með Horfðu reiður
um öxl að vopni, leikrit sem hann
hafði skrifað á tæpum mánuði 1955
og byggist að stóram hluta á reynslu
hans af sínu fyrsta hjónabandi.
Þarna kvað við nýjan tón í bresku
leikhúslífi, kynslóðin sem ólst upp í
hörmungum stríðsins og skorti eftir-
striðsáranna var að kveðja sér hljóðs
og krafðist þess að hlustað væri á
það sem hún hefði fram að færa. Os-
borne var kallaður reiður, ungur
maður og sú lýsing var yfirfærð á
aðra höfunda þess tíma.
Það voru ekki liðin nema rúmlega
tvö ár frá frumuppfærslunni þegar
verkið var sett upp 1 Þjóðleikhúsinu.
Síðan hefur mikið vatn til sjávar
runnið. Það að verkið er tekið aftur
til sýningar að fjörutíu og tveimur
árum liðnum bendir til þess að það
teljist á einhvern hátt sígilt og eigi
enn erindi við áhorfendur. Þrátt fyr-
ir að verkið teldist á sinni tíð tíma-
mótaverk er ekki þar með sagt að sú
sé raunin. Það eru ýmsir erfiðleikar
sem fylgja því að taka verk sem er
jafn bundið stað og tíma og flytja það
fyrir nútímaáhorfendur. Verkið vís-
ar sífellt til þeirrar ríku stéttarvit-
undar sem ríkir í Bretlandi. Um-
hverfið einkennist af þeim skorti sem
setti svip sinn á þjóðfélagið þar í
landi eftir stríð. í Bretlandi er ef-
laust hægt að setja verkið þannig
upp að það sé leyst úr viðjum tíma og
staðar þar sem áhorfendur ger-
þekkja þær aðstæður og viðhorf sem
höfundur byggir á. Hér á landi er
teflt á tæpasta vað að færa verkið
nær okkur í tíma. Verð blaða er talið
í pundum en ekki pensum, búningar
eru nútímalegir og ennfremur hluti
sviðsmyndar og leikmuna, t.d. mikil
og rammgerð stálhurð sem hentugt
er að skella með látum og er tákn um
það fangelsi sem herbergið er íbúun-
um. í stað þess að færa verkið nær
áhorfendum stangast þessi atriði svo
á við textann að þessi ákvörðun verð-
ur illskiljanleg og þessi atriði trufl-
andi. Blæbriðarík ljósin studdu aftur
á móti ávallt við túlkun leiktextans.
Það er áhugavert að bera þessa
sýningu saman við uppfærslu sama
leikstjóra á Brúðuheimilinu eftir Ib-
sen sem er líka athugun á því hvem-
ig eiginmaður reynir að móta eigin-
konuna eftir sínu höfði en með allt
öðrum formerkjum og gjörólíkri nið-
urstöðu en í verki Osbornes.
Forsendurnar sem uppsetningin
byggist á er að sýna harmleik þessa
fólks, sem getur ekki búið saman án
þess að kvelja hvert annað. Á sínum
tíma voru ofsafengin ræðuhöld
Jimmys tekin sem dæmi um andúð
hans á þjóðskipulaginu og þá sér-
staklega millistéttunum sem stóðu í
vegi fyrir honum. Stefán Baldursson
leikstjóri velur hér að nálgast verkið
á persónulegri nótum. Ástæðurnar
fyrir reiðiköstunum hlýtur að mega
rekja til skapbrests hjá aðalpersón-
unni, Jimmy. Hann verður að bera
ábyrgðina á eigin lífi og árásir hans á
sambýlisfólk sitt eru óafsakanlegar.
Leikstjóra tekst því að færa leikinn
frá því að vera tákngervingur stétta-
átaka yfir í það að vera krufning á
persónuleika sem eitrar allt í kring-
um sig og leikur sér að því að kvelja
geðlurðurnar sem hann býr með og
nefnir svo. Stóra spurningin er þá
hvers vegna hinar persónurnar
sætta sig svo lengi við þessa með-
ferð; hvaða sjálfspyntingarhvöt
bindur þær við Jimmy. Að þessu
leyti tekst leikstjóra að sýna okkur
nýjan flöt á verkinu og gera það sí-
gilt fyrir augum okkar. í leiknum
hverfist allt um sjálf Jimmys; hann
telur að hinar persónurnar verði að
vera algjörlega á sínu bandi, ella séu
þær á móti honum vegna þeirra
þjáninga sem hann hefur þurft að
þola og veltir sér stanslaust upp úr.
Alison verður ekki verð samúðar
hans fyiT en hún hefur upplifað svo
miklar þjáningar að hún bíður þess
aldrei bætur. Þá loks geta þau sam-
einast í þjáningunni. Hilmir Snær
Guðnason kom lyndiseinkunn Jimm-
ys fullkomlega til skila. Aftur á móti
er persónan svo ógeðfelld í sífelldum
árásum sínum á samferðafólkið og
sjálfsvorkunn að það var illþolanlegt.
Mjög svo sannfærandi leikur en það
tekur á að fylgjast með Hilmi. Elva
Ósk stóð sig líka afar vel í hlutverki
Alison, hinnar þjáðu eiginkonu. En
langlundargeð hennar er vart skýr-
anlegt út frá forsendum uppsetning-
arinnar, þ.e. ef litið er svo á að leikur-
inn eigi að gerast nú á dögum.
Hegðun hennar þarfnast frekari
undirbyggingar og túlkunin verður
áhrifaminni fyrir vikið í lokaatriðinu.
Halldóra Bjömsdóttir var skelegg
sem Helena og tók hlutverkið föstum
og öruggum tökum. Búningar henn-
ar voru á skjön við siðferði hennar og
stéttarvitund sem dró nokkuð úr trú-
verðugleikanum. Það er helst Gunn-
ar Eyjólfsson sem tekst að samsama
persónusköpun sína við búninginn
enda stangaðist klæðaburður hans
ekki á við aldarandann. Honum tókst
að skapa trúverðuga persónu úr
ofurstanum sem var þrjátíu ár í Ind-
landi (og ætti því að vera kominn
nokkuð á annað ái'hundraðið ef fara
ætti eftir búningum sem hinir leikar-
arnir klæddust). Rúnari Frey tekst
einnig að koma skapgerð Cliffs
lúmskt vel til skila. Hann sýnir á sér
nýja hlið enda virðist henta honum
vel að leika á lágu nótunum og koma
tilfinningum til skila með tilliti einu
saman.
Thor Vilhjálmsson þýddi verkið
fyrir frumuppfærsluna hér á landi og
sú þýðing er notuð hér, en hún var
gefin út á bók 1959. Það fer ekki á
milli mála að persóna og stíll Thors
átti mjög vel við á þessum tímum
uppreisnar og umbreytingar. í for-
mála kveðst Thor hafa forðast að-
ferðir hins löggilta skjalaþýðanda.
„Hér hefur verið reynt að túlka anda
verksins og líf þess ...“ segir Thor og
þýðingin ber þessa merki. Annars
vegar hefur þýðing þessi mjög
ákveðna kosti, þ.e. orðgnóttina í
reiðilestrum Jimmys og hið áferðar-
fallega, upphafna málfar síns tíma
sem hæfir harmleiknum. Hins vegar
hljómar ýmislegt ankannalega nú, þá
sérstaklega samtöl um hversdags-
lega hluti og stutt tilsvör. Greinilegt
er að sums staðar hafa verið gerðar
orðalagsbreytingar á þýðingunni en
það hefði þurft að víkja víðar við orði.
Þetta eina atriði hefði mátt færa til
nútímahorfs; annars staðar hæfði að
andi sjötta áratugarins ríkti.
Sveinn Haraldsson
Just start hlaupahjól
Hnífablokk með 6
hnífum
Vandað pottasett, 5
pottar og ein panna
Vifta 52” með ljósum
0 N 01 Fl Ll_
VÖRUMARKAÐUR
Opnar í dag að Smiðjuvegi 4. Kópavogi
Vörumarkaður með:
Raftæki • Ljós • Sjónvarpstæki • Myndbandstæki
Örbylgjuofnar • Pottasett • Hnífaparasett •
Verkfærasett • Viftur • Hlaupahjól • Skrautlampar
og margt fleira.
0 N 01 Fl 11
VÖRUMARKAÐUR
Smiðjuvegur 4. Kópavogi, græn gata Sími: 577 3377
Opið frá: 10:00 til 18:00 og laugard. 10:00 til 16:00
Kr. 12.900,-
Kr. 7.900,-
Kr. 1.990,-
Kr. 9.900,-