Morgunblaðið - 30.09.2000, Blaðsíða 18

18 LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 2000
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Bændurnir í Keflavík í Hegranesi ná góðum árangri í uppgræöslu á jörðinni
Eru að verða
uppiskroppa
með mela
Hægt er að græða upp hrjóstrugt og gróð-
urvana land með því að nota skítadreifara
og haugsugu til að dreifa lífrænum úrgangi
sem til fellur við búskapinn, auk áburðar
sem bændur hafa aðgang að í gegnum verk-
efnið Bændur græða landið. Pað hafa hjónin
í Keflavík í Hegranesi, Jóhann Már Jó-
hannsson og Þórey S. Jónsdóttir, sannað og
uppgræðslan gengur svo vel að þau eru að
verða uppiskroppa með mela. Helgi Bjarna-
son heimsótti landgræðslubændur.
JÓHANN Már Jóhannsson og
Þórey S. Jónsdóttir hófu
sauðfjárbúskap í Keflavík í
Hegranesi í Skagafirði á ár-
inu 1976. Jörðin er lítil, aðeins 176
hektrarar að stærð, og var frekar illa
farin þegar þau tóku við henni. Þau
hófu fljótlega uppgræðslustarf með
þeim árangri að eftir hefur verið tek-
ið og í gær veitti Landgræðslan þeim
og fleira fólki svokölluð landgræðslu-
verðlaun.
„Þrátt fyrir að jörðin væri lítil og
allt of stórt hlutfall hennar gróður-
vana, og þess vegna ekki sérstaklega
vel til sauðfjárræktar fallin, vorum
við strax ákveðin í að vera með sauð-
fé. Akvörðunin réðist meðal annars
af því að hér voru gömul fjárhús sem
hægt var að nota, en nauðsynlegt
hefði verið að byggja fjós ef við hefð-
um ætlað að vera með kýr. En fuli-
orðnir menn hér í sveitinni ráku upp
stór augu og sögðu: Með sauðfé í
Keflavík!" segir Jóhann Már.
Melurinn var eins
og skrúðgarður
Stór melur var skammt frá bæn-
um, austan við þann stað sem íbúðar-
hús þeirra hjóna var síðar byggt. Þau
byrjuðu á honum. Tóku allan lífræn-
an úrgang sem til féll á búinu og
dreifðu á melinn. Þangað fór moðið
úr fjárhúsgörðunum, rekjur af hlöðu-
gólfmu, tað sem mikið hey var í og
var þess vegna ekki borið á tún og
allt hey sem skemmdist. Þau snöp-
uðu fræ í melinn. Fengu manninn
sem sá um afgreiðslu á fræi í Kaupfé-
lagi Skagfírðinga til að sópa gólfið
sérstaklega vel og safna uppsópinu í
poka. Því var dreift á melinn og var
hann eins og skrúðgarður yfir að líta
þegar það tók að spretta því fræin
voru af margvíslegum gerðum, jafnt
einærar plöntur og gras. Þórey segir
að einæru jurtimar hafi hjálpað til
því þær mynduðu rætur og stuðluðu
að uppbyggingu jarðvegs.
Þau dreifðu einnig áburði sem
hafði hlaupið í köggla og fengu ein-
hvem tímann skemmdan áburð hjá
kaupfélaginu. Jóhann segist hafa
barið kögglana í sundur með sleggju
og hrært upp í skítadreifaranum og
látið vaða á melinn. Hann segir raun-
ar að haugsugan og skítadreifarinn
séu þau hjálpartæki sem mest hafi
verið notuð við uppgræðsluna, efnun-
um hafi verið hrært saman og dreift
um uppgræðslusvæðin. Þá viður-
kennir Jóhann að hann hafi stundum
„stolið“ áburði og húsdýraáburði frá
búinu og dreift á melana. Nefnir að
komið hafi fyrir að slattar sem eftir
voru í áburðardreifara þegar búið
var að bera á tún hafi farið í upp-
græðsluna, ef hann hafi verið í þann-
ig skapi hafi hann losað úr dreifaran-
um á nálægum mel í stað þess að fara
hring á öðru túni.
Fór virkilega að ganga
Þáttaskil urðu í uppgræðslu-
starfinu þegar tekið var upp sam-
starf við Landgræðsluna. Það byij-
aði á áburðarflugi. Landgræðslan var
að dreifa áburði á uppgræðslu vegna
Blönduvirkjunar á Auðkúluheiði og
Jóhann samdi við starfsmenn Land-
græðslunnar um að koma við hjá sér.
Um samdist að Jóhann legði til tvö
tonn af áburði á móti tveimur tonnum
Landgræðslunnar og að stofnunin
myndi annast dreifingu áburðarins
með flugvél. Jóhann segir að flognar
hafi verið þijár eða fjórar ferðir yfir
melana á gömlu landgræðsluvélinni,
Páli Sveinssyni, og það hafi verið æv-
intýralegt að fylgjast með. Vélin sé
svo stór en melurinn stuttur að hún
hafi verið óratíma að snúa við til að
fara aftur yfir.
í framhaldi af þessu ævintýri kom
svo samstarfsverkefni Landgræðsl-
unnar og bænda, Bændur græða
landið, árið 1994 og tóku Keflavíkur-
bændur þátt í því frá upphafi. „Þetta
verkefni skipti sköpum í þessu starfi,
uppgræðslan fór virkilega að ganga,“
segir Jóhann.
Bændumir í verkefninu kaupa
ábrn-ð og bera hann á uppgræðslu-
svæði á jörðum sínum. Þegar því er
lokið er verkið tekið út af umsjónar-
manninum og eftir það greiðir Land-
græðslan bóndanum helming áburð-
arverðsins. Margir bændur eru með
regluna tonn á móti tonni og bera því
alls tvö tonn af áburði á land sitt en
Jóhann er með tvöfalt það magn, seg-
ist hafa haldið því sem um samdist
við áburðarflugið á sínum tíma.
Uppgræðsla og búskapur
geta farið vel saman
Jörðin hefur tekið stórstígum
framförum á undanfömum ámm.
„Maður er að komast vel á skrið, ekki
síst tvö til þrjú síðustu ár,“ segir Jó-
hann.
Þórey segir að þau friði melana á
meðan verið er að græða þá upp.
Þegar þeir séu komnir í góða sinu
hleypi þau fénu þangað inn í stuttan
tíma á hverju ári. Telur hún að best
fari á því að hafa mikið beitarálag í
uppgræðsluhólfunum í stuttan tíma á
hveiju ári og færa síðan féð í næsta
hólf. Þau em með um 250 ær á vetr-
arfóðmm og gætu verið með mun
fleiri, eins og jörðin er nú.
Jóhann neitar því að togstreita sé
milli fjármannsins og landgræðslu-
mannsins. „Það hefur ávallt verið
miðað við að gróðurinn yrði nýttur til
beitar, þegar hann þyldi það. Mér
finnst það hins vegar taka allt of
langan tíma að gera uppgræðsluna
Morgunblaðið/Helgi Bjamason
Þórey S. Jdnsdóttir og Jóhann Már Jóhannsson sitja á grastorfunni sem
áður var eini gróðurinn á stóru svæði. Melurinn er nú algróinn og gróð-
urinn að verða sjálfbær.
sjálfbæra. Það em liðin tuttugu ár
frá því byrjað var að græða upp stóra
melinn og það er fyrst núna að hægt
er að beita hann án þess að hafa ann-
að með. Uppgræðsla og búskapur
getur farið vel saman, en það verður
að fara vel með land og ganga ekki
svo nálægt því að það beri skaða af,“
segir Jóhann.
Jóhann telur að það land sem tekið
hefur verið til uppgræðslu sé á bilinu
40 til 50 hektarar, eða að minnsta
kosti fjórðungur af landi jarðarinnar.
Ekki er búið að útskrifa allt það land.
Stóri melurinn austan við íbúðarhús-
ið er löngu algróinn en er þó alltaf
kallaður melur. Nú er minnsti og lé-
legasti gróðurinn á gömlu gróður-
torfunum en þar var eini gróðurinn á
melunum þegar þau hófu land-
græðslu á sínum tíma.
Nú er svo komið að erfitt er að
finna mela í Keflavík sem hentugt er
að græða upp og bóndinn er að taka
til við svæði sem lengra em frá og
erfiðara að komast á. Þau segja þó að
enn sé mikið starf óunnið. „Svæðið
sem við emm með undir er það stórt
að það hægir á okkur, við þurfum að
velja þá mela sem eiga að sjá um sig
sjálfir svo að hinir geti fengið namm-
ið,“ segir hann.
Orðið að áhugamáli
Þórey og Jóhann Már eiga ekki
jörðina, em leiguliðar. Jóhann segir
að það dragi ekkert úr ánægjunni af
uppgræðslustarfinu. „Ég hef aldrei
spáð í það hvað verður um þetta land
í framtíðinni og það skiptir mig engu
máli hver nýtur þess. Mér finnst bara
gaman að skoða uppgræðsluna á vor-
in og sjá grænu svæðin stækka ár frá
ári. Það væri að vísu vel hægt að nýta
þessa peninga öðravísi, fara út að
borða og skemmta sér, en þetta er
spuming um áhugamál og við höfum
einfaldlega mestu ánægjuna af
þessu. Og á meðan við eram hér era
það augljóslega okkar hagsmunir að
jörðin sé sem best gróin,“ segir Jó-
hann og Þórey bætir því við að það sé
viss lífsnautn að fylgjast með landinu
gróa.
Keflavík er í þjóðbraut, á land
beggja vegna þjóðvegarins sem ligg-
ur þvert yfir Hegranesið og auk þess
beggja vegna nyrðri vegarins í
Hegranes. Jóhann segir að bændur
sem aki þarna um taki sumir eftir
þeim framfömm sem orðið hafa og
einstaka maður komi heim á bæ til
þess að hafa orð á því. Segist Jóhann
ekki geta neitað því að því fylgi viss
nautn þegar aðrir taki eftir því sem
gert sé.
Þau hjónin telja að almenn við-
horfsbreyting hafi orðið meðal
bænda í landnýtingu og uppgræðslu.
Jóhann segir að talað hafi verið um
sérvisku þegar þau vom að hefja sitt
starf. Síðan þá hafi orðið almenn
vakning.
Fdður fyrir kerfið
Á sama tíma og þessi árangur er
að nást í Keflavík og víða um land
virðist vera óvissa um framhald verk-
efnisins Bændur græða landið, að því
er Jóhann Már telur. Hann segir að
hluti kostnaðarins við verkefnið hafi
verið greiddur af umhverfislið sauð-
fjársamnings bænda og ríkisins, eða
um 8 milljónfr kr. á ári. Þetta virðist
hins vegar falla niður með nýja
samningnum sem tekur gildi um
næstu áramót. „í nýja samningnum
em ekki nein ákvæði um umhverfis-
verkefni, að minnsta kosti ekki um
fjármögnun þeirra. Það er afar
slæmt í Jjósi þess að árið 2003 eiga
allir bændur sem vilja tryggja sér
fullt verð fyrir afurðir sínar að vera
búnir að taka upp gæðastýrða fram-
leiðslu. Eitt af skilyrðunum fyrir
gæðastýringu er að bóndinn sýni
fram á að hann hafi til umráða nægi-
legt land í góðu ásigkomulagi. Ef
eitthvað vantar upp á það fær hann
ekki viðurkenningu fyrir gæðastýr-
ingu nema að hann geti gert áætlun
um úrbætur og framkvæmi hana.
Verkefnin em svo mikil víða að við-
komandi bændur ráða ekki með
nokkm móti við þau án stuðnings.
Þar finnst mér að þetta verkefni,
Bændur græða landið, ætti að koma
til sögunnar enda hentar það mjög
vel til þess. En ég sé ekki að gert sé
ráð fyrir neinum stuðningi við það í
nýja samningnum,“ segir Jóhann
Már.
Hann vekur athygli á því að í nýja
búvömsamningnum sé gert ráð fyrir
35 milljóna króna framlagi á ári til
ýmissa verkefna til að búa bændur
undir gæðastýringuna en þar sé ekk-
ert minnst á landnýtingarþáttinn.
„Hann hlýtur að hafa gleymst. Mér
finnst að þama hefði mátt eyma-
merkja ákveðna fjármuni til þessara
brýnu verkefna, þeir peningar hefðu
skilað sér beint til bænda.“
Honum sýnist að umræddar 35
milljónir kr. verði notaðar í „fóður
fyrir kerfið", eins og hann orðar það.
Nefnir sem dæmi að verið sé að ráða
starfsfólk til að sjá um gæðastýring-
una, námskeiðahald fyrir bændur, að
útbúa námsgögn og fleira í þeim dúr.
„Mér finnst þetta ekki koma bænd-
um til góða. Og það er hrein móðgun
við góða bændur að neita þeim um
fullt verð fyrir afurðimar nema þeir
fari á tveggja daga námskeið sem
þeir hafa ekkert gagn af,“ segir Jó-
hann.
Dregnr úr landgræðslu
Jóhann er mjög gagnrýninn á
námskeiðahaldið, telur að það sé ekki
á réttum forsendum. Nefnir sem
dæmi að maður sem búið hefði viður-
kenndu fyrirmyndarbúi í 30 ár og
stæðist allar aðrar kröfur um gæða-
stýrihgu ætti ekki að þurfa að setjast
á tveggja daga námskeið, nema hann
vildi það sjálfur. Að sjálfsögðu þyrftu
bændur að fylgjast með í faginu en
það gerðist ekki með því að stilla
þeim upp við vegg. „Það ætti frekar
að eyða púðrinu í þá menn sem þurfa
að taka til í búskapnum hjá sér og þar
em nóg verkefni," segir Jóhann Már.
Hann óttast að mjög dragi úr
áhuga bænda á uppgræðslustarfinu
ef verkefnið Bændur græða landið
verður skorið niður við trog, telur að
dreifing áburðar kunni að minnka
veralega ef ekki verði fundin lausn á
fjármögnun þess.
Póst- og
ijarskiptastofnun
Þriðja
GSM-rás-
in til út-
hlutunar
RÍKISSTJÓRNIN samþykkti
á fundi sínum á þriðjudag að
leggja fram á Alþingi frumvarp
til laga um breytingu á lögum
um Póst- og fjarskiptastofnun.
Var það að tillögu samgöngur-
áðherra, en breytingin gefur
Póst- og fjarskiptastofnuninni
heimild til að úthluta þriðju
farsímarásinni á 900 megariða
tíðni, þar sem fyrir reka hvora
rásina Landssíminn og Tal.
Langflestir gsm-símar hér á
Iandi em s.k. 900-símar og hafa
Landssíminn og Tal verið í
samkeppni á þeim markaði.
Önnur fjarskiptafyrirtæki, svo
sem Islandssími og Frjáls
fjarskipti, hafa lýst áhuga á að
fá úthlutað leyfi á þessari tíðni
og því var þetta fmmvarp sam-
þykkt nú, að sögn Jakobs Fals
Garðarssonar, aðstoðarmanns
samgönguráðherra.
Á sínum tíma þurftu Lands-
síminn og Tal að greiða fimm-
tán milljónir, hvort fyrirtæki
fyrir sínar rásir, en gert er ráð
fyrir að það fyrirtæki sem fær
þriðju rásina þurfi að greiða
hærra gjald vegna breytinga á
vísitölu neysluverðs, eða 16,6
milljónir króna.
Póst- og fjarskiptastofnunin
hefur þegar auglýst eftir tilboð-
um í þriðju rásina, en umsókn-
arfrestur rennur út 1. desem-
ber nk.
Landsmót UMFÍ
á Egilsstöðum
Ingimundur
ráðinn fram-
kvæmdastjóri
LANDSMÓTSNEFND 23. lands-
móts ungmennafélaganna sem hald-
ið verður á Egilsstöðum næsta sum-
ar ákvað í gær að ráða Ingimund
Ingimundarson sem framkvæmda-
stjóra landsmótsins.
Björn Birkir Sveinsson, sem verið
hefur framkvæmdastjóri undan-
fama mánuði, hefur látið af störfum
að eigin ósk og leitaði landsmóts-
nefnd til Ingimundar.
Ingimundur lét nýlega af starfi
forstöðumanns íþróttamiðstöðvar-
innar í Borgarnesi, en hann var for-
maður landsmótsnefndar 22. lands-
móts UMFÍ sem haldið var í
Borgarnesi fyrir þremur árum.
Hann tekur til starfa á Egilsstöðum
eftir helgi.
---------------
Játaði rán á
Ránargötu
LÖGREGLAN í Reykjavík handtók
í gær, fimmtudag, ungan mann, sem
hún hafði gmnaðan um rán í verslun
við Ránargötu sl. þriðjudagskvöld.
Við verknaðinn var afgreiðslustúlku
verslunarinnar hótað með hnífi.
Maðurinn viðurkenndi að hafa fram-
ið ránið. Honum var komið í umsjá
bamaverndaryfirvalda.
Síðastliðna nótt var ungur maður
handtekinn eftir að hafa farið inn í
mannlausar bifreiðir í Engjahverfi.
Þá hefur ungur maður, sem hand-
tekinn var í gær, viðurkennt að hafa
brotist inn í fyrirtæki við Suður-
landsbraut í vikunni.
Við húsleit hjá honum fundust
tölvur og myndbandstæki úr inn-
brotinu.