Morgunblaðið - 30.09.2000, Blaðsíða 36

MORGUNBLAÐIÐ
36
LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 2000
Vísindavefur Háskóla íslands
Til hvers þarf maður
að læra stærðfræði?
1 i!i 111 á M ii 11.
i ni ííi h. if jfi iii ji ii »1
ill ilLillIiá lil.
:i tn iti i:i « :» » ia ii » u a
a |i || 8 || bj ii-a ~ ~
1 f A

! .! 1 =8 m |:i«; 31 fl -1! 81 1! íll «1 1=1 L‘ Sl lil IS
| 11 ! I! gfii i'L mm :ii a m :f!i n ni m u p íi m ir ai! líi ii íijt jí i ii jí w
I ;;l! «1 u >ti !>t ii iii m I I t; m iá>n ill ð 13 1:1 II 31 «1 1=1 1! =81 ö 13
www.ODinnhaskoli2000.hi.is
VISINDI
Undanfarna viku hafa gestir Vís-
indavefjarins getaö fræðst um
daggarmarksmælingu, bakflæói,
hálsbólgu, lyktarskyn, Jörfagleói,
skráningu á erfðamengi manns-
ins, búddisma, heistu einkenni
krabbameins, krabbameinsfrum-
ur í blóði og hvað það er sem ger-
ist í frumum þegar fólk fær
krabbamein, fjölda kvenna, karla, bíla og útgefinna bóka á íslandi, enska fagheitið yfir bílamálara,
stærsta líffærið og 3 minnstu beinin í mannslíkamanum, hvers vegna bókum á bókasöfnum er yfirleitt
en þó ekki alltaf raðað eftir nöfnum höfunda sinna, af hvaða Elliða Elliðaárnar draga nafn sitt, hvers
vegna ekki megi setja málmhlutf í örbylgjuofn og hvort hægt sé að búa til geislasverð.
Þótt spyrjendur á Vísindavefnum séu úr ýmsum aldurshópum hefur fjöldi heimsókna á Vísindavefinn
farið vaxandi eftir að skólarnir byrjuðu í haust og spurningarnar streyma nú inn. Suma daga sitja heilu
grunnskólabekkirnir greinilega við og senda spurningar inn á vefinn og gaman er að sjá hugmynda-
auðgina og fjölbreytnina í spurningavali. Af þessu tilefni er svaraúrval dagsins tiieinkað grunnskóla-
nemum. Allar þrjár spurningarnar sem svör birtast við hér í dag voru sendar inn af 13-14 ára unglingum
og tvær þeirra tengjast skólagöngu með beinum hætti.
Hvað getur gerst ef maður
smyr sér ekki nesti í skól-
ann?
Svar:
Ég reikna með að spyrjandi sé
að velta því fyrir sér hvort mikil-
vægt sé að hafa eitthvað til að
borða meðan maður er í skólanum.
Þekking okkar, byggð bæði á
reynslu og rannsóknum, segir okk-
ur að mataræði skiptir mannver-
una mjög miklu hvað heilsu og vel-
ferð varðar. Undanfarin ár hafa
rannsóknir sýnt að þeim sem hafa
reglu á máltíðum gengur betur í
námi, þeir skila betri námsárangri
og eru síður þreyttir svo að eitt-
hvað sé nefnt. Regla á máltíðum
felur í sér að borða morgunmat
reglulega og borða til dæmis nesti
eða annað í skólanum á hverjum
degi. Það nægir nefnilega ekki að
hafa nesti með sér ef maður borð-
ar það ekki, eins og gefur að
skilja.
Samsetning nestisins getur einn-
ig skipt máli fyrir heilsuna. Þegar
börn eru að vaxa þurfa þau stöð-
ugt ákveðið magn byggingarefna
og brennsluefna fyrir líkams-
starfsemina, svo sem kalk sem
fæst úr mjólkurvörum. Til að full-
nægja þessum þörfum þarf að hafa
reglu á máltíðunum og hafa
þær þannig samsettar að
þær innihaldi á hverj-
um tíma dags sem
fjölbreyttasta sam-
setningu næringarefna. Þau
börn sem stunda íþróttir ,
þurfa mun meira af sumum
næringarefnum, svo sem kalki
og eggjahvítu, en þau sem ekki
hreyfa sig eins mikið.
Nám krefst orku og heilinn not-
ar skjótunna orku til brennslu. Því
hefur svengd áhrif á vinnslugetu
heilans. Ef við erum svöng verðum
við sljó, fáum gjarnan höfuðverk
og skiptum skapi. Þegar þannig
fer um okkur þurfum við að grípa
til einhvers sem gefur orku. Ef við
höfum ekki nesti með okkur gríp-
um við gjarnan til þess að borða
sælgæti og sætindi sem gefur
skjóta orku en inniheldur óhag-
stæða samsetningu næringarefna
fyrir líkamann. Sumir vísindamenn
hafa einnig haldið því fram að ef
maður leyfir sér á hverjum degi að
verða svangur, til dæmis með því
að sleppa morgunmat eða hádegis-
mat, fer líkaminn í svo kallað
sveltiástand þannig að þegar við
borðum að loknum vinnudegi í
kaffitímanum eða í kvöldmat sanka
líkamsfrumurnar að sér
auknum forða til að eiga upp á
að hlaupa á „sultar-
tímum“. Þetta
ástand telja sumir
vísindamenn að geti skýrt vaxandi
offitu meðal unglinga og fullorð-
inna í nútímaþjóðfélagi.
Því er svar mitt að ef maður
borðar ekki nesti eða góðan mat í
skólanum líður manni ekki eins vel
og ella, maður getur ekki stundað
nám sitt eins og best verður á kos-
ið auk þess sem líkaminn fær ekki
það sem hann þarf til að þroskast
og dafna eðlilega.
Guðrún Kristjánsdóttir dósent í hjúkrun-
arfræði við HÍ
Tíl hvers þarf að læra stærð-
fræði þegar við getum notað
reiknitölvu?
Svar:
Þörf er á stærðfræði:
til að geta látið tölvu reikna fyr-
ir sig til að geta tekið þátt í spil-
um og leikjumtil að geta breytt
mataruppskrift sem miðuð er við
fjóra í uppskrift fyrir sex til að
geta metið hvort maður hefur
efni á að kaupa það sem mann
langar í til að geta reiknað út í
Morgunblaðið/Kristinn
Krakkar í kennslustofu að borða nestið sitt.
huganum hvað vara með 40% af-
slætti á útsölu kostar
til að láta ekki plata sig í við-
skiptum til að hafa stjórn á sín-
um eigin fjármálum til að skilja
upplýsingar sem settar eru fram
með töflum, línuritum, súluritum
og kökuritum
til að skilja niðurstöður úr skoð-
anakönnunum og til að geta
metið þýðingu slíkra niðurstaðna
til að skilja gang náttúrunnar
til að geta tekið afstöðu í þjóðfé-
lagsmálum og verið virkur þátt-
takandi í lýðræðisþjóðfélagi til
að stunda nám í raunvísindum,
verkfræði og tæknigreinum, við-
skipta-og hagfræði, læknisfræði,
heilbrigðisvísindum og félagsvís-
indum til að ráða við mörg störf
(ekki síst þau sem eru vel laun-
uð) og geta bryddað upp á nýj-
ungum og sýnt frumkvæði í
tölvuvæddu upplýsingasamfélagi
hefur einstaklingurinn mun
meiri þörf fyrir stærðfræðikunn-
áttu en áður og þjóðfélagið hefur
þörf fyrir fleiri einstaklinga með
mikla stærðfræðikunnáttu.
Vissulega er hægt að ímynda sér
að einstaklingur geti átt góða
ævi án þess að hafa nokkra
nasasjón af stærðfræði en það
að kunna enga stærðfræði takm-
arkar mjög möguleika einstakl-
ingsins á öllum sviðum lífsins.
Kannski finnst spyrjanda að í
skólum sé of miklum tíma eytt í að
æfa reikningsaðferðir og að alla þá
reikninga megi gera á mun ein-
faldari og fljótlegri hátt með tölv-
um. Tölvur geta reiknað margt
fyrir okkur en tölva getur ekki
ákveðið hvað á reikna, hvenær á að
reikna, hvernig á að reikna og
hvað útkoman segir okkur. Til
þessa þarf manneskju sem kann
stærðfræði.
Reikniæfingar í skólum með
blaði og blýanti hafa ekki bara
þann tilgang að nemandinn læri
nákvæmlega aðferðir heldur er
stefnt að því að nemandinn kynnist
betur tölunum, vingist við þær og
öðlist skilning á eðli þeirra.
Slíkt nýtist vel þegar kemur að
algebrunámi síðar meir. (Algebra
er til dæmis nauðsynleg ef menn
vilja nýta sér möguleika töflu-
reikna til hlítar).
Það að reikna er síðan aðeins lít-
ill hluti af stærðfræði; stærðfræði
snýst um að skilja en ekki að
reikna. Hluti af stærðfræðinámi er
fólginn í að leysa alls kyns þrautir
og verkefni sem hugsa má sem
þjálfun fyrir heilann líkt og líkam-
inn er þjálfaður í íþróttatímum.
An efa er það rétt að nota megi
tölvur mun meira við stærðfræði-
kennslu á öllum skólastigum og
mun það vonandi breytast á næstu
árum. Markmið kennara er að
tölvur séu notaðar til að auka
skilning nemanda á efninu og
þannig verður nemandinn betur
búinn undir að nota tölvur sem
hjálpartæki í framtíðinni og læra á
ný foiTÍt. Það er ekki nógu gott ef
slokknar á heilabúi nemandans um
leið og kveikt er á tölvunni.
Vor og haust má oft sjá nemend-
ur Menntaskólans í Reykjavík
hlaupa kringum Tjörnina. Að
minnka kennslu í stærðfræði
vegna þess að hægt sé að reikna
allt í tölvu er að mínu mati álíka
skynsamlegt og að íþróttakennarar
í Menntaskólanum í Reykjavík
legðu af hlaupin kringum Tjörnina
vegna þess að miklu auðveldara og
fljótlegra sé að keyra í kringum
hana á bíl.
Rögnvaldur G. Möller stærðfræðingur
við Raunvísindastofnun HÍ
Eru strákar algengari
en stelpur?
Svar:
Svarið er já, strákar eru ai-
gengari en stelpur. Ástæðan er
auðvitað sú, að fleiri strákar en
stelpur fæðast. „Hvers vegna fæð-
Bakverkinn burt
I upphafi skal
endinn skoða
Líkamsbeiting í skólum
HVAR á að byija
forvamir gegn
bakverk? Að sjálf-
sögðu í skólanum.
Þar eru börnin að
vaxa, þroskast og
temja sér venjur
og hreyfingar sem
fylgja þeim alla
ævi. Það er mun
auðveldara að fyr-
irbyggja bakverkinn en að ná honum
í burtu þegar hann er kominn.
í rannsókn Guðrúnar Kristjáns-
dóttur hjúkrunarfræðings um álags-
einkenni barna frá árinu 1996 kom
fram að í 6. bekk fá 27% bama höfuð;
verk mánaðarlega og 17% bakverk. I
10. bekk hafa álagseinkennin aukist í
að 32% unglinga fá höfuðverk og 30%
bakverk einu sinni í mánuði. Þessi
niðurstaða sýnir svo ekki er um villst
að við foreldrar verðum að gefa þess-
um einkennum gaum og hjálpa böm-
unum að takast á við þau.
Við vinnu sem sjúkraþjálfari í
nokkrum skólum í Reykjavík undan-
farin fjögur ár hefur mjög greinilega
komið í Ijós að vandamálin varðandi
hreyfi- og stoðkerfið byija á grunn-
skólaaldri. Verkir í hálsi og herðum,
baki og hné em algengustu þættir
sem kvartað er yfir. Yngsti nema-
ndinn sem komið hefur með þess kon-
ar byijandi einkenni er níu ára gam-
all. Böm og unglingar á öllum aldri
koma til að láta skoða sig, fá mat á
verkjum sínum og ráðleggingar.
Ástæður fyrir verkjum í baki og herð-
um eru margvíslegar. Oft eru það
böm sem era:
• með fullkomnunaráráttu,
• með mikinn metnað,
• ábyrgðarfull,
• ofþjálfuð,
• ánþjálfunar,
• í mikilli vinnu með námi,
• með lélega líkamsvitund.
Böm og unglingar sem hafa fleiri
en einn af þessum þáttum hafa mikla
tilhneigingu til að finna fljótt fyrir
álagseinkennum frá baki og herðum.
Þörf er á að leiðbeina þeim og gefa
þeim möguleika á að takast á við ein-
kennin og reyna að koma í veg fyrir
þau. Mikilvægt er að leiðbeina um
setstöðu, t.d. að sitja ekki með boginn
hrygg, hökuna fram og axlir upp-
dregnar. Kenna þeim að nota hita á
aum svæði, gera æfingar og teygjur,
anda djúpt og rólega til að ná slökun
og nota trefil til að halda hita að hálsi.
Skólataska, gerð borða og stóla, að-
staða við tölvu og hversu lengi er set-
ið við skiptir einnig miklu máli.
Þannig þarf að gefa þeim forsend-
ur til að beita líkamanum á betri hátt
og ekki misbjóða bakinu t.d. þegar
hendur og fætur era þjálfaðar. Ég
trúi því að með því að leiðbeina þeim á
fyrstu stigum vinnunnar, þ.e. við setu
í skóla og um líkamsbeitingu við alla
daglega iðju sé hægt að koma í veg
fyrir mörg bakvandamál í framtíð-
inni. Með góðri líkamsbeitingu, hæfi-
legri þjálfun og góðum teygjum verð-
ur þeim eðlilegt að beita líkamanum á
góðan hátt og forðast þannig að mis-
beita honum og bjóða hættunni heim.
I aðalnámskrá grannskóla er að
finna mörg góð orð um kennslu í lík-
amsbeitingu, hléleikfimi, leiðbeining-
um varðandi vinnu við tölvur o.fl. Orð
era til alls fyrst en þeim þarf að fylgja
eftir. Spennandi verður að fylgjast
með hvemig fræðsluyfirvöldum tekst
að framfylgja aðalnámskrá hvað lík-
amsbeitingu varðar. Vonandi eigum
við eftir að sjá að fræðsla í líkamsbeit-
ingu við vinnu verði fastur þáttur í
fræðslu bama og unglinga á öllum
stigum skólakerfisins og þannig verði
stuðlað að heilbrigðari og meðvitaðri
ungmennum bæði á sál og líkama.
Bakverkinn burt með forvörnum í
líkamsbeitingu inn í skólana.
Ágústa Guðmarsdóttir sjúkraþjálf-
ari starfar við Heilsugæsluna í
Reykjavík í forvamarstarfi. Einnig
rekurhún vinnuvemdarfyrirtækið
Átak heilsuvernd.
BAKVERKINN