Morgunblaðið - 30.09.2000, Blaðsíða 70

JI0 LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 2000
FÓLKí FRÉTTUM
MORGUNBLAÐIÐ
» Maðurinn í
krossgátunni
Dusan Makajev hefur lifað tímana tvenna
____og þrenna. Það telst ekki lengur_
til tíðinda að myndir þessa landflótta
manns séu bannaðar, en alltaf kemur hann
f standandi niður, eins og Pétur_
Blöndal komst að í léttu spjalli um
sætar myndir og ljóta einræðisherra.
Morgunblaðið/Kristinn
JÚGÓSLAVNESKI leikstjórinn
Dusan Makajev situr fyrir
svörum við sýningar á mynd-
unum Leyndardómar líkamans og
Sæt mynd í Háskólabíói í dag og
hefst sú fyrmefnda kl. 14 og síðar-
nefnda kl. 16. Ættu umræðumar að
verða fróðlegar, enda hefur hann
haldið fyrirlestra í virtum háskólum
erlendis, á borð við Harvard og
Cambridge. Fimm aðrar myndir eftir
Makajev em sýndar á Kvikmyndahá-
^tíð í Reykjavík og er hann heiðurs-
gestur á hátíðinni. Hann kom til
landsins í fyrrakvöld og talaði við
blaðamann yfir súpu og brauði á
Kaffi List.
Blaðamaður byijar á því að spyrja
hvort Makajev viti af þeim deilum
sem Sæt mynd olli þegar hún var
sýnd á fyrstu Kvikmyndahátíð í
Reykjavík árið 1978. Myndin er póli-
tísk táknsaga um örlög Ungfrú heims
og skipsins SS Survival og þótti hún
djörf í meira lagi. „Nei, ég hafði ekki
j.Ijpgmynd um það,“ svarar Makajev
og lætur sér hvergi bregða.
„En það var forvitnilegt að fylgjast
með dreifingu myndarinnar, sem olli
víða deilum. [Pier Paolo] Pasolini tók
að sér að forða myndinni frá banni á
Ítalíu. Hann útvegaði leikara og leik-
stýrði ítalskri talsetningu. Svo var
valinn bær til sýningar á myndinni
þar sem vinstri flokkar vora við völd,
en dómstólar vora álitnir ftjálslyndir.
Myndin var vitaskuld bönnuð af bæj-
aryfirvöldum og úrskurðinum áfrýj-
að til dómstóla. Passolini hélt uppi
vömum fyrir myndina í réttarhöld-
unum og vann málið.“
Ekki var hún alls staðarjafn um-
deild?
„Nei,“ svarar hann. „Mér fannst
t.d. athyglisvert að myndin féll í góð-
anjarðvegí Israel. Fyrstvar keyptur
sýningarréttur á myndinni í sjö ár,
svo aftur í sjö ár og loks í þriðja skipti
í sjö ár. Þannig að myndin var í dreif-
ingu í ísrael í 21 ár! Þegar ég var
spurður hverju ég héldi að það sætti,
af ísraelskum blaðamönnum, svaraði
ég: „Út af leit að samastað í tilver-
unni.“ Hann útskýrir það nánar. „Til-
vistarkreppa er rauður þráður í
myndinni. Hún er fjármögnuð í Kan-
ada, Frakklandi og Hollandi. Töluð
er enska, franska og pólska og það
era sungin lög á ítölsku og grísku.
Það er ekki bara yfirbragðið sem er
alþjóðlegt heldur er hún það í raun;
hún er ekki bundin við eina menn-
ingu.“
Varst þú ekki á hrakhólum sjálfur?
„Jú, ég hafði hrakist úr landi þegar
ég gerði myndina og átti sjálfur eng-
an samastað. Lagið í upphafi mynd-
arinnar er samið af sikileyskum
stjórnleysingjum og þar segir:
„Heimurinn er ættjörð mín/ okkar
lög frelsi. Eg var landflótta maður og
hafði einsett mér að þrauka. Enda er
nafnið á bátnum í myndinni SS Sur-
vival.“
Hvað olli því að þú hraktist frá
Júgóslavíu?
„Það hefði orðið erfitt að búa þar
áfram. Eg var fallinn í ónáð hjá yfir-
völdum, þótt ég nyti stuðnings stöku
stjómmálamanns. Kvikmyndin
Leyndardómar líkamans gerði aftur-
haldssinnum gramt í geði. Það fór
m.a. fyrir brjóstið á þeim að ein sögu-
persónan hét Vladimir Ilyich, sem
var nafn Leníns. I tveim atriðum læt
ég Ilyich, sem er skautameistari í
myndinni, fara með beinar tilvitnanir
í Lenín. Þær era úr bréfi hans til ást-
konu sinnar og endurspegla bæði
ástúð og valdahroka. Það þótti sum-
um of mikið guðlast."
Makavejev er enn að gæða sér á
súpunni, fær sér eina og eina skeið
inn á milli málsgreina, og hvetur
blaðamann til að klára matinn sinn.
Svo heldur hann áfram: „Það spilaði
annað inn í, sem ég vissi ekki fyrr en
síðar. KGB stóð fyrir leynilegri að-
gerð í Austantjaldsríkjunum eftir
vorið í Prag árið 1968, til að hindra að
atburðimir endurtækju sig. KGB
gerði út um tíu útsendara til Tékkó-
slóvakíu, Ungverjalands og
Júgóslavíu sem áttu að valda árekstr-
um milli andófsmanna og þjóðarinn-
ar. Þetta kom fram í nýlegri bók, sem
byggð er á leyniskjölum úr fóram
Mitrokhin. Ég hringdi í höfundinn til
að spyija hvort ég hefði orðið fyrir
barðinu á þessum aðgerðum og hann
svaraði: „Já.“ Útsendararnir komu af
stað deilum með því að skrifa bréf í
blöðin og skipuleggja mótmæli við
sýningar á myndum mínum. Með
þessu náðu þeir að fylkja afturhalds-
sömu fólki gegn mér, sem annars
hefði ef til vill ekki giipið til aðgerða."
Hvenær varð þér Ijóst að þér væri
ekki lengur stætt á því að búa í Júgó-
slavíu?
„Það var margt sem stuðlaði að
því. Leyndardómar líkamans var
bönnuð af yfirvöldum í Júgóslavíu.
Fjallað var um vinsældir hennar fyrir
utan landsteinana á menningarsíðum
dagblaðanna, en ég var rakkaður nið-
ur á pólitísku síðunum. Það má tína
til ýmislegt sem var vísbending um
að mér væri ekki lengur vært í Júgó-
slavíu, bréf sem mér bárast og fleira,
en það var eitt atvik sem gerði út-
slagið. Þá ók ég að heiman á bjöllunni
minni og heyrði undarleg hljóð í bíln-
um að framanverðu. Ég stöðvaði bíl-
inn og athugaði hvort nokkuð væri
athugavert. Eg gat ekki séð að neitt
væri að. En þegar ég hélt áfram
héldu dynkimir
áfram að heyrast,
klang, klang, og
mér heyrðist þeir
koma úr hægra
framdekkinu. Það
virtist ekkert vera
að dekkinu, en þeg-
ar ég kippti hjól-
koppnum af kom í
ljós að þrir af fjór-
um boltum höfðu
verið skrúfaðir af.“
Hann lítur sposkur
á blaðamann: „Þú
manst eftir at-
riðinu með hest-
höfðinu í Guðföð-
urnum.“ Blaða-
maður kinkar kolli
og Makajev heldur
áfram: „Það var
einlæg og vinaleg
ábending.“
Hvað tók þá við
hjá þér?
„Ég var að
mestu búinn að
fjármagna Sæta
mynd og Vincent
Malles, bróðir Lou-
is, sem var fransk-
ur framleiðandi
myndarinnar, kom
mér fyrir á litlu
hóteli þar sem ég
byijaði að vinna að
gerð hennar. Eftir
það settist ég að í Par-
ís og hef verið búsettur þar síðan.
Það var ekki minnst á mig í fjölmiðl-
um í Belgrad í sjö ár. Þá hringdi vin-
ur minn í mig og sagði: „Það hefur
orðið einhver viðhorfsbreyting!“
„Nú?“ spurði ég. „Það var spurt um
nafnið þitt í krossgátu í einu dagblað-
anna,“ svaraði hann. Og það stóð
heima, skömmu síðar var mér boðið
að vera í dómnefnd kvikmyndahátíð-
arinnar í Belgrad, sem ég hafði átt
þátt í að efna til á sínum tíma. Svona
er merkjamálið þegar einræðis-
stjórnir era annars vegai'; þá leitar
maður eftir því sem ekki er skrifað í
dagblöðin.“
En þú kaust að flytja ekki aftur til
Júgóslavíu.
„Mér var áfram bannað að gera
myndir þar,“ svarar hann. „En ég fór
þangað á hverju ári, myndir mínar
vora sýndai' á hátíðum og ég var aft-
ur orðinn gjaldgengur í opinberri
umræðu."
Mér skilst að þú sért nýkominn frá
Júgóslavíu, þar sem þú fylgdist með
kosningunum.
„Kosningasigurinn var yndisleg-
ur,“ svarar hann fagnandi. „Ef allt
fer að vonum verður það sæluríkasti
dagur í lífi mínu. Það vora liðin þrett-
án ár upp á dag frá því Milosevic
komst til valda. Hitler var aðeins við
völd í tólf ár.“
Hvernig heldurðu að stjórnarand-
stöðunni, sigurvegurum kosning-
anna, reiði af?
„Það er tvísýnt," svarar hann. „Ég
vona að ógnarstjórnin eigi eftir að lið-
ast í sundur, en öryggislögreglan er
harðsnúin. Hún er líkast til ennþá
hliðholl Milosevic og almenningur
hræðist hana. Auk þess hafa margir
hagsmuni af áframhaldandi stjórnar-
tíð Milosevic, þá helst glæpasamtök
sem hafa makað krókinn í skjóli hans.
En þetta var stór sigur hjá Kustun-
ica, hann náði 55% fylgi um land allt
og flest bendir til að meirihluti her-
manna hafi kosið hann. Ég vona að
stuðningur við Milosevic sé ofmetinn
og hann eigi eftir að riða til falls.“
Klippingar þínar þykja minna um
margt á montage-vinnubrögð Eisen-
steins.
„Ég held upp á kvikmyndir hans
og kenningar, en held ekki síður upp
á menn á borð við Medvedkin, sem
var stórkostlegur gamanleikstjóri og
gerði m.a. þöglu myndina Hamingju.
Kvikmyndatakan var áhrifamikil á
þögla tímabilinu í rássneskri kvik-
myndagerð og mér þykir vænt um
þann kafla; vissulega skírskota ég oft
til þess tíma í myndum mínum.“
Þú virðist ekki hræddur við að
hneyksla með myndum þínum; er það
eitthvað sem þú leggur þig fram um
eða gerist það meira fyrir slysni?
„Þegar ég er heppinn," svarar
hann háalvarlegur. „Stundum dettur
maður niður á stórkostleg óhöpp í
þessum efnum.“