Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1977, Blaðsíða 90

96
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Notccgildi austurlensku beitanna, útbreiösla þeirra og uppruni.
Vegna lögunar, skreytis og festingarmáta er þessi beit frá Lundi
sérmerkilegt dæmi um þann flokk víkingaaldarbeita, sem þekktar eru
frá stóru landsvæði og kallast á Norðurlöndum austurlenskar beitir.
Um þær hefur Ture J. Arne öðrum fremur fjallað í riti sínu „La
Suéde et l’Orient“ frá 1914. Þessar beitir eru aðaluppistaðan í hópi
þeirra hluta, sem Arne kallar „innflutta hluti og eftirlíkingar hluta
frá eftir-sassanídíska menningarsvæðinu“.5 Ógerningur er að gera
stutta heildarskilgreiningu allra þeirra beita sem austurlenskar eru
kallaðar, vegna þess að þar kennir margra og mjög misjafnra
grasa. Þegar litið er yfir efniviðinn, eins og Arne leggur hann fram,
kemur þó í ljós, þrátt fyrir margbreytileikann, að flokkurinn grein-
ist tiltölulega skýrt frá öðrum beitategundum.
Eins og við þekkjum austurlensku beitirnar hér á Norðurlöndum
eru þær venjulega prýddar stílfærðu jurtaskreyti af austurlenskri
gerð, og er þar meðal annars að finna pálmettur, akantusteinunga,
rósettur og fleiri efnisatriði. Einnig þekkjast beitir skreyttar manna-
og dýramyndum og beitir óskreyttar með öllu, en þær eru ekki al-
gengar á Norðurlöndum. Beitirnar eru venjulega steyptar úr bronsi
eða silfri. Oftast nær er skreytið upphleypt eða gert úr nielló. Lögun
beitanna er oft háð skreytinu. Algengar eru til dæmis „hjartalagað-
ar“ beitir, skreyttar stílfærðri pálmettu, og er þá miðblaðinu komið
fyrir í hjartabroddinum, en hliðarblöðin látin vinda sig upp til beggja
hliða þar sem breiddin er mest í hjartafletinum. Alvanalegt er að út-
línurnar séu þannig úr garði gerðar að hægt sé að raða beitunum
þétt saman. Hjartalöguðu beitunum hefur til dæmis oft verið skipað
saman í röð, þannig að hjartabroddur falli inn í skarðið milli hjarta-
blaðanna á næstu beit. Sömuleiðis eru margar tungubeitirnar þannig
lagaðar, til að mynda Lundarbeitin, að á öðrum enda er broddur en á
hinum skarð, svo auðvelt hefur verið að raða þeim með öðrum tungu-
eða hjartalöguðum beitum. Tungbeitirnar munu venjulega — en þó
ekki alltaf — liafa verið sprota- eða ólarendar.
Festingar beitanna eru næstum því alltaf hnitir eða tittir, steypt-
ir í einu lagi með beitunum sjálfum ellegar faststeyptir í þær; al-
gengastar eru hnitir. Aðeins mjög sjaldan koma fyrir lausir
naglar reknir gegnum gat á beitinni eins og vanalegast er á heima-
gerðum norrænum beitum. Oft eru á austurlensku beitunum eitt eða
tvö eyru, sem skotið er út frá annarri brún til þess að festa í þeim