Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1977, Blaðsíða 96

102
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Þar eð skreytið á þessum beltisbeitaflokki er eftir-sassanídískrar
ættar, er í hæsta máta sennilegt að tegundin eigi rætur að rekja til
kalífaríkisins og þá helst íranska svæðisins. Öndverður við þá túlkun
er þó sá skilningur sumra fræðimanna að þétt málmslegnu beltin með
hangandi sprotum séu sérkenni hirðingjaþjóðanna á evrasísku stepp-
unni en óþekkt í íran. Lágmyndir og málverk með hermönnum í kaft-
an og með belti af þessari gerð, sem fundist hafa hver á fætur ann-
arri í Austurlöndum nær, sýna tyrkneska hermenn að dómi þessara
fræðimanna. Islömsku herirnir voru nefnilega frá og með 8. öld að
langmestu leyti þrælaherdeildir, og í þeim voru Tyrkir frá steppun-
um fyrir norðan aðaluppistaðan. Hins vegar fara nú þekktar myndir
af beltisgerðinni í Iran og aðliggjandi löndum að verða svo margar,
að erfitt hlýtur að vera að halda þessari skoðun til streitu. Og eitt
af fyrstu írönsku dæmunum, áðurnefndar lágmyndir í Táq-e-Bostán,
sýna strax ekki aðeins flesta hirðmennina við konungshirðina heldur
stórkonunginn Khosrou II sjálfan íklæddan kaftan með mjög málm-
slegnu belti með hangandi sprotum í þéttri röð. Það ætti því að vera ó-
hætt að gera ráð fyrir að umrædd beltisgerð hafi verið í notkun á
írönsku landi á hans tíð, um 600.
Myndirnar sýna ekki hvernig málmbeitirnar á írönsku beltunum
litu út í smáatriðum. En stundum er hægt að fullvissa sig um mikla
samsvörun við „austurlensku beitirnar“ í stórum dráttum. Skýrasta
útfærsla í einstökum atriðum á myndunum frá Austurlöndum nær
mun vera á veggmálverki frá Nishápur í Norðaustur-Iran. Það er
talið vera frá byrjun 9. aldar (4. mynd). Á þessari mynd sjást fer-
kantaðar, kringlóttar, dropalaga og tungulaga beitir á belti mannsins
og ólum hestbúnaðarins.11
Til að öðlast fullkomnari hugmynd um útlit beitanna þyrftu beita-
fundir að vera tiltækir, en heita má að hingað til hafi ekkert slíkt
fundist frá íslömskum tima svo vitað sé. Frá Vestur-Túrkestan hefur
vitneskja borist um sífellt fleiri beitir það sem af er þessari öld, en
frá öðrum hlutum hins forna kalífaríkis hefur enn ekki verið skýrt
frá neinum beitum. Á basörum forngripasala í Iran og Afghanistan
rekst maður stundum á beitir með jurtaskreyti í eftir-sassanídískum
stíl, og það bendir til þess að slíkar beitir séu ekki sjaldfengnar í
þessum löndum (5. mynd). Svipaðar beitir hafa einnig fundist við
uppgröft í Iran, en því miður hefur ekki enn verið gerð grein fyrir
þeim á bók.
Samanburður á skreytinu á þeim austurlensku beitum sem
fundist hafa í löndunum norðan kalífaríkisins og beitum sem