Árbók Hins íslenzka fornleifafélags

Árgangur

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1981, Síða 61

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1981, Síða 61
SPRENGIDAGUR 65 mjög mikilvægt tímabil innan katólsku kirkjunnar, og er ósennilegt að ætla annað en þess hafi að einhverju gætt hér sem annarsstaðar. í öðru lagi er vægast sagt ólíklegt, að sá siður að neyta meira kjötmetis á sprengidag en endranær, sem þekktur er a.m.k. frá 18. öld, sé fyrst til kominn eftir siðbreyt- ingu, þegar hið opinbera föstuhald hafði verið afnumið. 3 Elsta dæmi, sem fundist hefur um þessa venju, er i orðabók Jóns Ólafs- sonar Grunnvíkings og er líklega frá 1735. Hann telur sprengikvöld vera al- þýðuorð um meiriháttar matarveislu: ,,Sprengi-qvölld, ad.v. vesper diruptionis, pro vesper cænæ opiparæ et ob- soniis instructissimæ, vocula enim est rustica, ut: sprengi-qvölld (puta af kjöt- aati) i föstu inn-gang.“8 Næsta heimild er í Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar og ætti því að vera frá áruum 1752-57, þegar þeir ferðuðust um landið, en lýsing- in er reyndar í kaflanum um Kjósarsýslu. Þar geta þeir þess, að vinnufólkið eigi að fá svo mikið hangiket sem það geti í sig látið og síðan geri menn sér það til gamans að forðast svo mikið sem nefna kjöt fram til páska, en reyni jafn- framt að ginna hver annan til þess: „Hvide-Tirsdags-Aften kaldes Sprengiu-kveld, fordi da skulle Arbeidsfolk- ene have saa meget de ville spiise af varmt roget Kiod, som de siden ikke faae forend til Paaske. Denne Vane er en Levning fra de Catholske Tider; thi de tage i Agt, for Spog, ikke eengang at nævne Kiod om Fasten; hvorfor de soge at narre hinanden til at giore her imod, da den som nævner Kiod bliver er- klære skyldig at have derved forbrudt Kiodet næste Gang.“9 Þriðja dæmið er í Leikafælu séra Þorsteins Péturssonar á Staðarbakka í Miðfirði, sem hann skrifaði árið 1757. Hún er að vísu einkum rituð ,,um og á móti jólaleikum eður dansi“, en hann rekur þó einnig annað syndugt athæfi, svosem ,,æði hjá lystugum almúga um sjöviknaföstu innganginn": ,,Eg kann ekki að neita, það nokkrar menjar af þessháttar óhófsemi hafi á þeim pápisku tíðum borist einninn hingað í þetta vort fátæka ísland og við- varað inn til vorra daga með nokkurs konar kæti og kjötáti á þriðjudagskvöldið í föstuinngang, því sá siður hefur vissulega engin önnur rök eður upptök, og svarar einninn sama tímatali til páskanna, er líka gjört á nóttu, en fyrir því að hjá alþýðu vorri eru hér með engin sérdeilis óskikkanlegheit framin, það eg veit, þá vil eg ekki fá mér til orða fleira þar um að disputera, heldur einasta láta nægja að hafa sýnt þess uppruna vera kominn frá heiðnum sið og það sama eftirleifar pápiskunnar í landi voru, ásamt öðru fleira hjá al- múganum, smávægu að sönnu, hvar um skrifa mætti heilan bækling.1*10 5
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148
Síða 149
Síða 150
Síða 151
Síða 152
Síða 153
Síða 154
Síða 155
Síða 156
Síða 157
Síða 158
Síða 159
Síða 160
Síða 161
Síða 162
Síða 163
Síða 164
Síða 165
Síða 166
Síða 167
Síða 168
Síða 169
Síða 170
Síða 171
Síða 172
Síða 173
Síða 174
Síða 175
Síða 176
Síða 177
Síða 178
Síða 179
Síða 180

x

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Árbók Hins íslenzka fornleifafélags
https://timarit.is/publication/97

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.