Árbók Hins íslenzka fornleifafélags

Árgangur

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1981, Blaðsíða 69

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1981, Blaðsíða 69
SPRENGIDAGUR 73 maður hans, Egill bóndi Einarsson á Snorrastöðum í Laugardal, var fæddur 1523 og hefði því átt að muna katólska siði af eigin raun. Það er þó ólíklegt, að vatn hafi einungis verið vígt á sunnudögum. Úti í Evrópu var sem áður sagði alvanalegt að blessa mat sérstaklega með þeim hætti við stærri hátíðir svosem föstuinngang og á páskum, sem gæti útskýrt orðið sprengjelaurdag í Noregi. En jafnvel þótt svo hefði verið, er ekki þar með sagt, að vatninu hafi endilega verið stökkt á dauða og lifandi hluti á sama degi. Og ljóst er, að þær athafnir, sem hér er sagt frá, gætu rúmast innan merkingar þýsku orðanna Sprengetag og Sprengfest.31 Slík fyrirbæri hlutu svo að hverfa við siðbreytinguna um miðja 16. öld, en óljós minni um þau gátu hæglega lifað áfram og ósjaldan í eitthvað brenglaðri mynd, svo að síður væri unnt að úthrópa þau sem alvarlega pápisku. 5. Hér verður nú sett fram eftirfarandi tilgáta: Orðið Sprengetag eða einhver mynd þess hefur borist hingað úr þýsku og liklega fremur með Hansakaupmönnum undir lok miðalda en hinum þýsk- menntuðu biskupum. Ella ætti þess frekar að sjá stað i kirkjumálinu, en einsog áður greindi frá telur Jón Grunnvíkingur þetta alþýðuorð. Hugsanlega gæti norska þó verið milliliður, en á sama hátt hefur orðið væntanlega borist þangað. Því miður hefur svo lítið enn verið orðtekið af norskum skjölum frá 15. og 16. öld, að ekki er unnt að fullyrða neitt um, hvort þvílíkt orð komi þar fyrir. Svipað er raunar að segja um skjöl frá þessum tíma á hinum fjölmörgu þýsku mállýskum, og er þó rétt að minna aftur' á svissneska orðið Sprengmantig. Við siðbreytinguna á 16. öld var sá siður vitaskuld bannaður að stökkva vígðu vatni á menn, skepnur, matvæli, hús, tún og engjar. Orðið sprengi- dagur hefur þó geymst áfram og fest við föstuinnganginn, sem líklegt er að verið hafi einn þeirra tíma, þegar vígt vatn var hvað mest um hönd haft. Löngu seinna býr þjóðin sér svo til þá skýringu á þessu framandlega orði, að á þriðjudaginn í föstuinngang hafi mönnum í katólskum sið hætt við að éta sig í spreng. í Noregi hefur orðið hinsvegar fest við laugardaginn fyrir páska, sem einmitt var mikill ,,sprengidagur“ í katólskum sið einsog áður greinir. TILVÍSANIR 1 Þjóðháttaskráning Þjóðminjasafnsins (ÞÞ) 3690, 3701, 3853, 3720, 3737. 2 ÞÞ 3651, 3721, 3815. 3 Almanak. íslenzkað af Jóni Sigurðssyni. Khöfn 1853-54, 1860-74. Almanak hins íslenzka Þjóðvinafélags. Rv. 1875-1969. Almanak. Útg. Ólafur S. Thorgeirsson. Winnipeg 1895-96.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180

x

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Árbók Hins íslenzka fornleifafélags
https://timarit.is/publication/97

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.