Árbók Hins íslenzka fornleifafélags

Árgangur

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1981, Síða 62

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1981, Síða 62
66 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS En því miður skrifaði séra Þorsteinn ekki þann bækling og hefur líklega fengið næga útrás í bók sinni á móti jólagleðskapnum. Fjórða dæmið frá 18. öld er vísa eftir Þorlák Þórarinsson (1711-1773); Nú hefst að höndum heilagt spreingekvölld brakar í bröndum bióðast veizluhölld, stiga glaðt um stræte stúlkur með sinn il komin er á þær kiæte kaupsins hlacka til enn vier heita heimtum bráð hier með feita sie þess gáð þá skal veita þeim í náð þiónustunnar skil.11 Hér bætist það við lýsingu hinna, að menn eigi að gjalda þjónustustúlkum sínum ,,kaup“ á þessu kvöldi. Alls er þessa svo getið í Þjóðsögum Jóns Árna- sonar, en þær sagnir frá miðri 19. öld hafa löngum síðan þótt vera helsti heim- ildabrunnur okkar um þjóðvenjur fyrri tíðar. Þar er sagt frá sprengikvöldinu á þennan hátt: „Það er hvort tveggja að ísland var pápiskt til forna eins og önnur lönd í Norðurálfunni enda hafa menjar þess haldizt í mörgu jafnvel til þessa dags. Þó hér hafi ef til vill aldrei verið aðrar eins glaðværðir fyrir föstuna (langaföstuna eða sjöviknaföstuna) eins og í öðrum löndum um það leyti árs- ins, var þó til forna mikið haldið til þriðjudagsins í föstuinngang og er víða gert enn hér á landi, en í útlöndum er mánudagurinn mestur tyllidagur. Þriðjudagskvöldið í föstuinngang veittu húsbændur hjúum sínum hangiket og flot eða — ef það var ekki til —baunir og annan undirstöðumat, svo mikið sem i þeim lá og meira til. Því var kvöld þetta kallað sprengikvöld eða sprengi- dagskvöld. Þó er önnur saga til þess hvernig nafnið sé til komið og er hún svo að einu sinni bjó ekkja á búi sínu; hún hafði hjá sér dóttur sína og fleira fólk og hélt til sprengikvöldsins eftir efnum. Þegar búið var að borða um kvöldið segir hús- freyja: „Guði sé lof; mett er ég og mínir.“ Dóttir hennar ímyndaði sér að móðir sín hefði borðað meir en hún og væri saddari, gellur því við og segir: „Springi sá sem fyllstur er.“ En svo brá við að stelpan sjálf sprakk við þessi ummæli því hún var fyllst. Af þessu leiða sumir sprengikvöldsnafnið, en aðrir af því að þá skyldi hver maður borða undir spreng, en öllum þeim ketleifum sem af gengu og heimamenn gátu ekki torgað um kvöldið safnaði húsbóndinn saman á þriðjudagskvöldið, lét þær í skinnbelg, batt hann upp í baðstofu-
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148
Síða 149
Síða 150
Síða 151
Síða 152
Síða 153
Síða 154
Síða 155
Síða 156
Síða 157
Síða 158
Síða 159
Síða 160
Síða 161
Síða 162
Síða 163
Síða 164
Síða 165
Síða 166
Síða 167
Síða 168
Síða 169
Síða 170
Síða 171
Síða 172
Síða 173
Síða 174
Síða 175
Síða 176
Síða 177
Síða 178
Síða 179
Síða 180

x

Árbók Hins íslenzka fornleifafélags

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Árbók Hins íslenzka fornleifafélags
https://timarit.is/publication/97

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.