Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1885, Page 63

63
uðskilyrði, sem jafnframt eru tvær höfuðfrumsagnir
verandinnar sjálfrar: rúm og tima. Erþetta því merki-
legra, sem rúm og tími, hugsuð innihaldslaus, sem sé
rúm, er ekk.ert býr í, og timi, sem ekkert við ber í,
eru ekki-verandinni (tm ovti) líkust. fau eru þá
hið hæsta nirwana, sem hinn indverski buddhatrúar-
maður getur hugsað sér, þegar hann meðvitundarlaus
lokar skilningi og skilningarvitum fyrir öllu því ver-
anda, og er í. fullkominni leiðslu og hvild, án þess þó
að vera dauður.
Af öllum frumsögnum eður hugsunarformum eru
þau: rúm og tími, eigi að síður yfirgripsmest og taka
bæði yfir hið andlega og hið verklega, þó með þeim
mismun, að rúmið á skyldara við hið verklega, tíminn
við hið andlega. f>ú verður að vera og hugsa einhvers-
staffar og einhvern-tíma. f>ú ert og hugsar, þú varst
og hugsaðir, þú munt verða og hugsa. Allir hlutir,
allt er eða var eða verður hér eða þar, uppi eða niðri,
ofar eða neðar, hérnamegin eða fyrir handan. Allar
aðrar frumsagnir, svo sem stærð, kraptur, hreyfing,
hvíld, hugsun, framkvæmd, líf og dauði o. s. frv., eiga
eptir eðli sínu annaðhvort heima f því andlega eða því
verklega, þó þær, í afleiddri merkingu, séu viðhafðar
á báðum stöðum. En ekkert er til, sem rúm og tími
nái ekki yfir, þegar þau eru skilin hugsunarrétt og
ekki sett f andstæðu við hið óendanlega og eilífa. Sá
skilningur er allur annar, og hversu réttur sem hann
kann að vera frá öðru, sem sé guðfræðislegu sjónar-
miði, þá kemur hann ekki hugsuninni, hinni hreinu
hugsun við.
Hinir fornu grfsku spekingar eleatiska skólans
héldu því fram, að allt væri og allt stæði kyrrt, og
afnámu með því verffandina, þvf verðandin er ókyrrð.
Herakleitos aptur á móti vildi láta allt vera á floti —
navxa 'pst — og byggði þvf verðandinni inn í verand