Eimreiðin - 01.01.1902, Blaðsíða 23

23
snertir siðferðislegt menningargildi. »Aðalvillan er í því fólgin,«
segir Grúndtvíg, »að hinn lærði skóli vill fá okkur til að skifta
ham, vill láta okkur kasta okkar meðfædda þjóðargerfi og skríða
inn í útlent gerfi.« Hann heldur því fram, að alþýðlegur háskóli,
sem ekki ginni æskulýðinn til sín með fögrum loforðum um girni-
leg embætti, eins og hinn lærði skóli, eða þröngvi honum með
fjársektum til að koma, eins og barnaskólinn, heldur breiði faðm-
inn á móti honum og bjóði honum að koma sjálfviljugum og
óneyddum, muni verða til þess, að tengja skólalýðinn enn fastara
við þjóðlífið og heimilislífið, eins og eðlilegast sé að öllu leyti.
Eftir hans kenningu eiga allir skólar að vera bygðir á fullkomlega
frjálsum grundvelli, aðalþungamiðja allrar þjóðlegrar menningar á
að liggja í einum stórum, almennum lýðháskóla, sem byggir
menningu sína á þjóðlegum, en ekki óþjóðlegum grundvelli.
Á miðju Sjálandi í Sorö, þar sem Absalon biskup, þjóðhetja Dana,
hvílir, vildi Grúndtvíg láta setja þennan allsherjar lýðháskóla á stofn.
Skáldið Holberg hafði endur fyrir löngu lagt ríkinu þar fé og jarða-
góz upp í hendurnar til skólastofnunar. I stuttu máli skyldi
fræðslunni háttað á þessa leið. Hann vildi fyrst og fremst láta
fræða æskulýðinn um þjóð sína og ættjörð, skoðað frá sjónar-
miði lífsins, en ekki lærdómsins, fræða hann um lífsskilyrði og lífs-
kjör þjóðarinnar, svo hann gæti eftir skólavistina gengið að lífs-
starfi sínu með meiri áhuga og fjöri en áður, með glöggara auga
fyrir og skýrari skilning á hinum breytilegu kjörum mannlífsins og
þjóðlífsins og með næmari og sterkari tilfinningu fyrir þjóðfélags-
böndunum. Eðliseinkenni hverrar þjóðar fyrir sig koma einna
skýrast og glöggast fram í tungu hennar, eins og hún lifir á vör-
um þjóðarinnar, og sé hún lítilsvirt og hennar rétti traðkað, þá er
þjóðlífinu alvarleg hætta búin. Pess vegna á að leggja mikla áherzlu
á móðurmálið. Samhliða móðurmálinu á að leggja mikla rækt
við sögu þjóðarinnar, og það á þann hátt, að láta nemend-
urna verða fyrir áhrifum hinnar munnlegu frásagnar, að vekja sálir
þeirra til eftirtektar og skilnings fyrir kraft hins lifanda orðs. Eink-
um á frásögnin að snúast að hinum stórfeldu hugsjónum forfeðr-
anna, sem koma fram í hinum fornu ljóðum og goðsögnum, og
kröfum þeim, sem þær binda í sér. Einnig ber að leiða athygli
nemendanna að skáldskap þjóðarinnar með upplestri, því í
honum á þjóðin einhvern sinn dýrasta fjársjóð og áhrifamesta upp-
eldismeðal. Af sögu hinna síðari alda eru það einkum byltinga-
tímabilin, sundrungar- og endurfæðingartímabilin, sem eru bezt