Eimreiðin - 01.01.1902, Blaðsíða 31

3i
andi. Pegar hann var búinn aö segja þeim kafla úr þeirri fræði-
grein, sem hann hafði með höndum, var hann eftir á vanur að
koma með einkennilegar og smellnar athugasemdir viðvíkjandi frá-
sögninni. þessar athugasemdir festu djúpar rætur í hjörtum læri-
sveinanna og höfðu mjög vekjandi áhrif á þá, einmitt af því að
þær voru klæddar í svo einkennilegan búning. Venjulegar skóla-
námsgreinar, t. d. lestur, reikningur og skrift, voru auðvitað kendar,
en hann lagði þó ekki aðaláherzluna á þær eða þekkingarforðann
yfir höfuð. »Að minni hyggju,« segir hann, »hlýtur það að vera
aðaltilgangur alþýðufræðslunnar, að opna uppsprettur sálarlífsins
hjá lærisveinunum; takist það, þá mun alt annað veita auðvelt.
Meðalið, sem ég nota til þess, er saga og skáldskapur, borið fram
á vængjum hins lifandi orðs. Lestur og bókagrúsk getur vakið
hjá manni skilning og umhugsun, en það megnar ekki að lífga og
verma eins og hið lifandi orð á vörunum«. Samhliða skólunum
stofnaði Kold félag í sveitinni til fræðslu og uppbyggingar, og
hélt það fundi á hverju laugardagskveldi. Kold byrjaði fyrst með
því að halda ræður um ýms efni, síðan las hann upp kafla úr
beztu skáldritum Dana. Af félagi þessu hafði hann hina mestu
ánægju. Honum farast þannig orð um það í bréfi einu: »í félag-
inu hjá mér eru 16—20 stöðugir lærisveinar úr sveitinni, mest
vinnumenn og ungir húsmenn, og það orð fer af því hér um slóðir,
að það hafi mikil og góð áhrif. Bændurnir þykjast hafa tekið
eftir mikilli breytingu til hins betra í fari vinnufólksins bæði til
orðs og æðis.«
Meðan þessu fór fram höfðu vinir Grúndtvígs og fylgifiskar
í Kaupmannhöfn borið saman ráð sín um stofnun alþýðuháskóla
og bundið með sér félagskap í þeim tilgangi. Peir voru allflestir
mentamenn, en enginn þeirra þóttist þó fær um að standa fyrir
slíkum skóla. »Við þurfum að fá mann, sem er runninn af
rótum sjálfrar alþýðunnar og er henni samþýddari en við, — þótt
skömm sé frá að segja —, mann, sem þekkir alþýðuna út og inn
og ber hag hennar fyrir brjósti sér, sem ekki að eins getur talað
til hennar, heldur líka hefur lag á að vekja eftirtekt og ást hjá
henni,« skrifar einn af þessum mönnum. Og maðurinn, sem bauð
sig fram til þess, var líka sá rétti — það var Kold.
Vorið 1850 var á boðstólum hús í Ryslinge, og hafði Kold
augastað á því, en skorti efni. Hann réð því af að fara til Kaup-
mannahafnar til að leita fyrir sér um hjálp og fjárstyrk. Hann