Eimreiðin - 01.01.1902, Blaðsíða 22

22
bókstafurinn. »Mér var þab gefið,« segir Grúndtvíg, »að uppgötva
hið þýðingarmikla náttúrulögmál um verkun og áhrif andans gegn-
um hið lifandi orð.« Hann var mjög mótfallinn skólafyrirkomu-
laginu eins og það var þá í Danmörku, einkum að því er snerti
hina lærðu skóla, og endurminningar hans sjálfs frá skólaárunum
voru ekki glæsilegar. Hinn tómlegi og andlausi blær, sem hvíldi
yfir þessum mentastofnunum, drap niður hinu saklausa tilfinninga-
lífi æskulýðsins og gerði lærisveinana að köldum og ógeðslegum
sjálfbirgingum. Æskuendurminningarnar og hin alvarlega um-
hugsun á fullorðinsárunum runnu saman hjá Grúndtvíg og komu
honum til að kveða upp strangan áfellisdóm yfir hinum lærða
skóla, — »svartaskóla«, er hann kallaði svo —, sem á óeðlilegan
hátt leitast við að troða þurrum vísindalegum undirstöðuatriðum
inn í óþroskaðar barnssálir og krýnir svo þetta andlausa hnoð
með hreint og beint kínverskum yfirheyrslum. Fyrir utan þetta
alt saman stendur þjóðin, alþýðan, og glápir á þetta átrúnaðar-
goð sitt með undrun og lotningu og fórnar því orðalaust svo
þúsundum skiftir af gáfuðum og tápmiklum ungmennum, sem það
sýgur lífsaflið úr og skilar síðan aftur sviftum sakleysi æskunnar,
en fullum af þurrum lærdómi, sjálfbirgingsskap og hroka.
Eins og flestum mönnum, sem berjast af alefli fyrir stórum
málefnum, hættir Grúndtvíg við að taka of djúpt í árinni. Petta
er einkenni flestra stórmenna; ákafinn knýr þá of langt, þeir bruna
áfram í algleymingi og ryðja öllu, sem á vegi verður, burt eða
troða undir fótum án þess að hyggja nákvæmlega að, hvort það
ekki einnig hafi sitt gildi. Þetta er eðlilegt. Eeir, sem berjast
fyrir stórum og göfugum hugsjónum, sem þeir eru reiðubúnir að
leggja lífið í sölurnar fyrir, festa augun beint á hinu dýrðlega tak-
marki og skeyta ekkert um smáatriðin, aukaatriðin, sem verða á
veginum, því þau gera ekki annað en hefta förina. Þannig er ástatt
með Grúndtvíg. Hugsunin, sem vakti fyrir honum, er þessi: Allur
bóklestur og alt bóknám, sem ekki rennur saman við tilsvarandi
innra líf hjá lesandanum, er andlaust gutl, dauður fjársjóður. Hinn
lærði skóli fer vilt á tvennan hátt: Hann leitast við að troða
þurrum fræðum inn í óþroskaðar barnssálir, áður en
þær eru færar um að melta þau, og hann byggir á óþjóð-
legum grundvelli. Hann beygir kné sín fyrir hinum rómverska
þjóðaranda, sem er svo gersamlega andstæður og ólíkur hinum
norræna þjóðaranda og stendur honum langt á baki, að því er