Ársrit Hins íslenska fræðafjelags í Kaupmannahöfn - 01.01.1921, Page 30

30
Vald. Erlendsson
stórfje til þess ab geta reist honum veglegan minnis-
varða.
Á 17. öld áttu Danir í sífeldum ófriði og vsr Jótland
alt hernumið oftar en einu sinni. Eftir að Kristján kon-
ungur IV. skarst í þrjátíuárastríðið, óðu þeir Tilly og
Wallenstein, eftir sigurinn við Lutter am Barenberge, yfir alt
Jótland. Jótsku bændurnir óttuðust jafnmikið danska herinn,
sem fór herjandi og brennandi yfir landið, sem hinn þýska,
og höfðu Norðurjótar liðsafnað til að verjast hvorutveggju
hernum; einkum vörðu Vendilbúar sýslu sína eftir megni
og reyndu að hindra, að hersveitirnar kæmust yfir Lima-
fjörðinn. Lars Dýrskjöt var þá höfðingi þeirra, en hann
beið að vonum ósigur fyrir herliði Wallensteins, og rjeð
Wallenstein svo lögum og lofum í Vendilsýslu frá í októ-
ber 1627 til um hvítasunnuleytið 1629, er keisarinn kall-
aði hann heim til Þýskalands og friðarsamningar hófust.
í ófriðnum milli Dana og Svía 1643—45 tóku sænsku
herforingjarnir Thorsteinson og Wrangel alt Jótland og
lögðu undir sig. Vendilbúar einir reyndu sem oftar að
veita óvinahernftm mótstöðu við Limafjörð, og hin gamla
hetja Lars Dýrskjöt var enn foringi þeirra. En í orust-
unni hjá bænum Nörre Sundby 1643 hjuggu hinir heræfðu
Svíar um 700 Vendilbúa niður sem hráviði, en tóku þá
höndum, er lifðu og gáfust upp. Par fjell gamli Lars
Dýrskjöt, 84 ára gamall, eftir hreystilega vörn. Sænski
herinn hegðaði sjer miklu ver en her Wallensteins hafði
gert, og rændi, ruplaði og brendi stórbæi og herragarða
tugum saman um alla Vendilsýslu.
Nokkrum árum seinna, eða á árunum 1657—58, var
aftur barist í Vendilsýslu í stríðinu milli Friðriks konungs
III. og Karls Gústafs Svíakonungs, sem á einni viku lagði
undir sig alt Jótland. 'Ennþá einu sinni reyndu Vendil-
búar að veita fjandmannahernum viðnám, en vanst auð-
vitað lítið á. Pó náðu Svíar ekki Hálskastala á vald sitt