Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1948, Qupperneq 69

ÍSLENZK BÓKASÖFN FYRIR SIÐABYLTINGUNA
69
bókum, ok þar eftir skrifaði Einarr djákni upp í kvaterne eður liók“.- 1 Þetta stað-
festir og frásagan í Sturlungu af sótt Bárðar Einarssonar, Ásgrímssonar, enda þótt
efni hennar sé að öðru annarlegt: „Þá spurði Þórður (lögmaður Narfason) Sturlu
(lögmann Þórðarson), hvort Bárður mundi upp standa úr sóttinni eða eigi. „Skil ek
nú,“ segir Sturla, „hví þú spyr þessa, en fá mér nú vaxspjöld mín.“ Lék hann þar at
urn hríð. Litlu síðarr mælti Sturla: „Ur þessari sótt mun Bárður andazt“.“22 Árið
1541 átti Skálholtskirkja 2 vaxspjöld og voru þau geymd í Brígittarstúku,23 en þótt
ekki sé loku fyrir það skotiö, að hér hafi verið um skrifspjöld að ræða, er hitt þó lík-
legra, sérstaklega miSað við geymslustaðinn, að hér sé um spjöld með uppköstuðum
vaxmyndum (relief) að tefla, því slíkt var farið mjög að tíðkast um þær mundir. Á
vaxspjöldin var ritað með stíl svo nefndum, er var nokkurskonar grifill úr beini eða
málmi,24 en þegar búið var að nota það, sem á spjöldunum stóð, var dreginn yfir þau
heitur, sléttur steinn (slikisteinn, sem nefndur er í sumum kirkjumáldögum23 gæti ver-
ið annaðhvort slíkt áhald eða áhald til að slétta með lín), og var þá hægt að rita á þau
af nýju. Á skinniö var ritað með fjöður af álftum, gæsum eða jafnvel hröfnum, og
var blekið hér á landi ýmist úr kálfsblóði og kæsi eða sortulyngi, og þegar fram í
sótti úr innfluttu dufti, sem kallað var substantia — í alþýðumunni varð oft úr því
„súrtansía“. Nokkuð er óljóst, hvernig bækurnar voru geymdar, en nefndar eru alma-
ríur (ætti að vera armaríur),26 bókakistur,27 bókastokkar28 og bókastólar,29 sem allt
munu hafa verið hirzlur undir bækur; um síðasta áhaldið er þó tvennt til, að það hafi
verið stóll, þar sem bækur voru geymdar í hirzlu undir setunni, eða að það hafi bein-
línis verið bókaskápur svipaður því sem þeir gerast nú. Nú voru bækur svo kallað met-
fé í fyrri daga, þ. e. a. s. að ekki var á þeirn fast verð að Búalögum, og var ekki svo
nema um dýrindisgripi. Sem dæmi hins gífurlega bókaverös hér þá má nefna, að 1461
átti Höskuldsstaðakirkja á Skagaströnd brefer um allan ársins hring, nótnalaust, sem
ekki virðist hafa verið sérstaklega markvert, virt á 10 hundruð; 30 nú sem stendur
er verðlagsskrárverð 1 hundraðs á landsvísu um 600 kr., og hefði bókin eftir því nú
kostað ekki minna en 6000 kr., en forláta nútíðarbrefer prentuð munu fást á um 300 kr.,
bundin í bezta skinn. Nú er verðlagsskrárhundrað alltaf of lágt reiknað, en þar eð
hundrað á landsvísu er kýr átta vetra, snennnbær og heilspena, en slík kýr mun nú
ekki kosta minna en 2000 kr., mundi bókin, ef við það er miöað, hafa kostað um
20.000 kr. Sé hins vegar miSaS við ærkvíildi, mundi verðið láta nærri 9000 kr., svo
að ekki er ofsagt, að bókin hafi kostaö um eða yfir 10.000 kr. Manrii hlýtur því að
detta í hug, að sérstakar ráðstafanir hafi verið gerðar til að foröast, að bækur hyrfi
eða þeim væri hnuplað, þar sem um bókasöfn var að ræða, enda var svo gert erlendis.
Þar voru bækur að jafnaði hlekkjaðar við hirzluna eða lespúltiö. Þó ekki fari neinar
sögur af því, að slíkt hafi verið gert hér fyrir siðabyltinguna, er ekki ósennilegt að svo
hafi verið. AS minnsta kosti eru nokkrar líkur til þess, að svo hafi verið gert við eina
bók skömmu eftir siðabyltinguna. Fjórum árum eftir að Guðbrandur biskup hafði
prentað biblíu sína, 1584, gaf hann Péturskirkju á Idálsi í Fnjóskadal bundið eintak
af henni með þessari áritun: