Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1948, Page 71

ISLENZK BOKASOFN FYRIR SIF)ABYLTINGUNA
71
runalega bandi sínu, þó nú sé það farið. Bókbindari frá þessum öldum þekkist ekki með
nafni, nema einn svo vitað sé, Snorri próventumaður Andrésson í Bjarnarhöfn.43
Ekki eru nein gögn fyrir því, hvernig framleiðslu handritanna hefur verið varið, hvort
margir skrifarar í senn hafi ritað eftir upplestri eins og tíðkaðist víða í klaustrum annars-
staðar á miðöldum, en ólíklegt má þvkja, að svo hafi verið. Hitt er líkara, að aldrei hafi
verið nema einn skrifari að verki í senn, og því ekki verið rituð nema ein bók í einu. Það
virðist hafa verið atvinnugrein að vera skrifari, og eru nokkrir skrifarar kunnir frá því
fyrir siðabyltingu. Svo var Þórarinn kaggi Egilsson, prestur á Völlum í Svarfaðardal, og
því líklega skólameistari á Hólum, móðurbróðir Laurentiusar biskups, listaskrifari,44 þá
var og Þorsteinn skarðsteinn Illugason, sem var officialis á Hólum eftir þá biskupana
Jörund, Auðunn og Laurentius dauða hinn mesti bókagerðarmaður,45 en um Þorlák
biskup helga er sagt. að hann hafi verið „alliðinn til að rita helgar bækur“,4G loks
ber að nefna ritara Flateyjarbókar, prestana Jón Þórðarson og Magnús Þórhallsson,47
og Jón Þorláksson á Hóli í Bolungarvík48 fylgimann Solveigar Björnsdóttur, en hann
var leikmaður. Allar meiriháttar bækur voru lýstar, sem kallað var, það er að segja,
að upphafsstafir voru dregnir í þeim með litum, silfri og gulli. Munu bækur alla jafna
hafa verið lýstar af öðrum en skrifurunum sjálfum, sem létu eyðu fyrir upphafsstöf-
um, er draga skyldi, en mörkuðu venjulegast hver stafurinn skyldi vera, og síðan dróg
lýsandi hann upp með þeim hagleik, er honurn var laginn; sést þetta meðal annars
af því, að í sumum handritum, sem til eru, hefur lýsingin farizt fyrir og stendur þar
enn allt í þeim skorðum, sem skrifarinn gekk frá því. Hitt var þó og til, að skrifarar
lýstu bækur sjálfir; svo lýsti síra Magnús Þórhallsson Flateyjarbók,47 en Jón Þor-
láksson á Hóli lýsti messubók þá, er hann ritaði fyrir Bjarna jungherra ívarsson
Hólms. 48 Heldur er það fátítt að getið sé um efni það, er þurfti til bókagerðar. Stund-
um er þó nefnt skinn, en það var hér á landi í þá daga mælt í dekrum (miðlágþýzka:
deker, latína: decuria),49 en í hverjum dekor voru 10 húðir og helzt það mál enn;
kálfsskinn í bækur er nefnt á nokkrum stöðum50 og bókfell allvíða.51 Þá er þess eitt
sinn getið, að leikmaður nokkur greiði kirkju bókfell í portionsreikning liennar.52
Getið er um það 1397, að Kolbeinsstaðakirkja eigi bókagull53 og 1548 að Skálholts-
kirkja eigi kólorstokk;54 með hvorutveggja mun vafalítið átt við áhöld til að lýsa með
bækur. Við fráfall Gizurar biskups 1548 voru í Skálholti blekpottur og skriffæri55
og lítill skrifkistill og skrifstokkur.50 Pappír kemur seint fyrir á íslandi; 1423 er fyrst
getið pappírsskjals hér á landi, en með slíkri undrun í orðalaginu, að það er bersýni-
legt, að slíkt hefur þótt furðu gegna.57 Fyrsta íslenzkt pappírsskjal, sem enn er til,
er frá 1437.58 Eftir það er lítið getið um pappír hér fram yfir fyrsta fjórðung 16. ald-
ar, en úr því er pappírs oftlega getið, og sérstaklega keypti Gizur biskup í utan-
landsferðum sínum þrálega pappír og getur þá verðs við; 1539 kaupir liann þrjú rís
pappírs, hvert á kaupmannsgyllini,59 1542 kaupir hann bók pappírs fyrir 8 hvíta
(þ. e. hvítinga, danskur peningur, er gilti urn 5 aura gullverðs),60 sama ár keypti hann
bók pappírs fvrir 10 hvíta01 og 1543 keypti hann bók pappírs fyrir 18 d. (þ. e. denarius
smápeningur nokkurra gullaura virði).62 Að vísu hefi eg ekki tæki til þess að gera