Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1967, Blaðsíða 203

MAGNÚS MÁR LÁRUSSON
GUÐSPJALLABÓK ÓLAFS HJALTASONAR
Sthm. perg. 4to nr. 13
Af hinni prentuðu Guðspjallabók Olafs Hjaltasonar hefur ekkert heilt eintak varð-
veitzt. I hinni ljósprentuðu útgáfu er textinn 48 blöð.* í skinnbókinni úr bókhlöðu
Svíakonungs í Stokkhólmi nr. 13 4to hefur textinn varðveitzt allur í nærri samtíða
afskrift. Skrár þeirra Arwidssons og Gödels segja háðar afdráttarlaust, að hér sé að
finna kollektur, pistla og guðspjöll í íslenzku, skrifuð um 1540-60. Hafa Svíar ef til
vill stuðzt hér við rannsóknir Jóns Sigurðssonar, því að í JS 378 4to segir á bls. 48:
„13., Membrancodex i Qvarto indeholdende Collecter, Epistler og Evangelier hele
Kirkeaaret igjennem. Paa Islandsk. Malede Initialer. Haandskriftet er fra Reform-
ationstiden (1540-60).“
Handritinu skal nú lýst stuttlega. Það er í upphaflegu bandi úr selskinni. Textinn
er ritaður á 65 blöð, sem skafin hafa verið upp. Hinir lituðu upphafsstafir eru úr
upphaflega textanum, en eiga ekkert skylt við þann texta, er nú stendur á blöðunum.
Blöðin 1-33 og 50-65 virðast vera úr sama handriti, líklega breviarium frá 14. öld.
En blöðin 34^-49 virðast vera yngri og miklu verr verkuð. Blöðunum hefur verið
safnað í kver, sem saumuð hafa verið í selskinnið, en til að styrkja kjölinn hafa tvö
samansaumuð blöð með latneskum texta, líklega úr breviarium, verið felld á milli
skinns og kvera. Á handritinu er furðulítið krot. Það, sem er, er flest með hendi frá
miðbiki 17. aldar, hæn ein og nokkrar vísur. Á einum stað stendur með annarri hendi
,,gudmundur“, þó frá 17. öld. Á nokkrum stöðum glyttir í eldra krot frá fyrri hluta 16.
aldar eða fyrr. Má þar lesa „aue maria. gratia plena“. Höndin á sjálfum textanum er
nokkuð stórgerð og líklega nokkru yngri en skrárnar segja lil um. Hér er um gott af-
rit af Guðspjallabók Olafs að ræða. Þar sem frávik frá prentaða texlanum hafa hlaupið
í pennann, hafa þau vendilega verið leiðrétt með sömu hendi. Handritið hefst á A
verso, miðað við prentaða textann; formálann á fremstu síðu i hinni prentuðu bók
vantar, og hefur svo verið frá upphafi. En síðasta blað handritsins hefur verið skorið
viljandi til hálfs að neðanverðu, svo að það, sem síðast má lesa, er „Enndir a aullum
Orat . . . “.
Þess má geta til gamans og fróðleiks, að handritið er svo gagnþrungið af reykelsi, að
enn bregður fyrir ilmi af því, er það verður fyrir hitabrigðum.
Svo skal nefnt, að handrilið er komið til Stokkhólms fyrir hinn 20. september 1693.
Þann dag er það skrásett „J andra Afdelingen i Muren pá femte Hyllan“.
Monumenta typographica Islandica II, Copenh. 1933.